از کجا بفهمیم ضد یخ ماشین کافی است؟

اشتباهات رایج که باعث می‌شود ضدیخ «کافی به نظر برسد ولی در واقع کافی نباشد»

بسیاری از رانندگان فکر می‌کنند همین که مخزن انبساط پر باشد و رنگ مایع هم هنوز روشن باشد، یعنی همه چیز عالی است. در عمل، همین باور باعث بیشترین خرابی‌های موتور در ایران می‌شود. در این بخش دقیقاً به شایع‌ترین اشتباهاتی می‌پردازیم که باعث می‌شوند ضدیخ از نظر حجمی و کیفی کم شود، بدون اینکه راننده متوجه شود.

ریختن آب شیر به جای آب مقطر؛ بزرگ‌ترین قاتل پنهان

آب شیر معمولی در ایران پر از املاح کلسیم، منیزیم و کلر است. همین املاح با مواد افزودنی ضدیخ واکنش می‌دهند و رسوب سفید-خاکستری (مثل جرم کتری) در رادیاتور، کور بخاری و مسیرهای بلوک می‌سازند. بعد از ۱–۲ سال، راننده می‌بیند که بخاری کم گرم می‌کند یا ماشین در ترافیک جوش می‌آورد، در حالی که مخزن پر است و رنگ هم هنوز خوب است! رسوب ایجادشده مثل عایق عمل می‌کند و انتقال حرارت را تا ۴۰٪ کاهش می‌دهد.

مخلوط کردن ضدیخ‌های متفاوت؛ رسوب فوری

وقتی ضدیخ سبز قدیمی را با قرمز OAT یا صورتی HOAT مخلوط می‌کنید، مواد ضدخورندگی با هم واکنش می‌دهند و ژل قهوه‌ای-نارنجی تشکیل می‌شود. این ژل مثل چسب داخل شیلنگ‌ها و واترپمپ می‌چسبد و در عرض چند ماه پمپ را از کار می‌اندازد. خیلی‌ها فقط «رنگ» را نگاه می‌کنند و فکر می‌کنند قرمز با صورتی یکی است، در حالی که فرمول شیمیایی کاملاً متفاوت است.

اضافه کردن فقط ضدیخ خالص بدون توجه به نسبت

بعضی‌ها برای «مطمئن شدن» یک لیتر ضدیخ خالص داخل مخزن می‌ریزند. نتیجه؟ غلظت به ۷۰–۸۰٪ می‌رسد. نقطه جوش بالا می‌رود ولی توانایی انتقال حرارت به شدت کم می‌شود، چون گلیکول خالص رسانای حرارت ضعیف‌تری نسبت به مخلوط ۵۰/۵۰ است. در تابستان‌های ۴۵ درجه تهران، موتور داغ‌تر از حد کار می‌کند و واشر سرسیلندر می‌سوزد.

هواگیری سیستم بعد از اضافه کردن مایع

حتی اگر سطح را به MAX برسانید، اگر هوا داخل سیستم بماند، واترپمپ هوا می‌زند و دمای موتور بالا می‌رود. خیلی از رانندگان بعد از اضافه کردن مایع، ماشین را روشن نمی‌کنند تا هوا خارج شود یا درب رادیاتور را باز نمی‌گذارند تا حباب‌ها بیرون بیایند.

نادیده گرفتن نشتی‌های کوچک

یک نشتی روزانه ۵۰–۱۰۰ میلی‌لیتر شاید در یک ماه فقط یک لیتر کم کند، ولی همین مقدار کم باعث ورود هوا و اکسید شدن سریع‌تر ضدیخ می‌شود. شیلنگ‌های ترک‌خورده، اورینگ واترپمپ، رادیاتور بخاری و حتی درپوش مخزن انبساط شایع‌ترین نقاط نشتی هستند.

ابزارهای حرفه‌ای و روش‌های تعمیرگاهی برای اطمینان ۱۰۰٪ از کافی بودن ضدیخ

در تعمیرگاه‌های معتبر دیگر فقط به هیدرومتر و رفرکتومتر بسنده نمی‌کنند. ابزارهای پیشرفته‌تری وجود دارند که دقیقاً نشان می‌دهند ضدیخ هنوز «کافی» است یا باید کامل تعویض شود. دانستن این روش‌ها به شما کمک می‌کند وقتی تعمیرکار می‌گوید «ضدیختون تموم شده»، بفهمید واقعاً درست می‌گوید یا نه.

دستگاه تست فشار سیستم خنک‌کاری (Pressure Tester)

این دستگاه مثل پمپ باد دستی است که به جای درب رادیاتور وصل می‌شود و فشار را تا ۱٫۵ بار بالا می‌برد. اگر فشار افت کند یعنی نشتی وجود دارد (حتی نشتی‌های بسیار کوچک که با چشم دیده نمی‌شود). خیلی از جوش آوردن‌های بدون دلیل، به خاطر همین نشتی‌های میکروسکوپی است که باعث کم شدن تدریجی مایع و ورود هوا می‌شود.

آنالیز شیمیایی مایع خنک‌کننده (Coolant Analysis Lab)

در نمایندگی‌های بنز، بی‌ام‌و، تویوتا و حتی برخی تعمیرگاه‌های پیشرفته ایران، نمونه ضدیخ را به آزمایشگاه می‌فرستند. در آزمایشگاه موارد زیر دقیق اندازه‌گیری می‌شود:

• درصد دقیق اتیلن گلیکول یا پروپیلن گلیکول
• میزان باقی‌مانده بازدارنده‌های خوردگی (نیتریت، مولیبدات، فسفات و…)
• مقدار مس، آهن، آلومینیوم حل‌شده (نشانه خوردگی)
• pH و هدایت الکتریکی نتیجه معمولاً ظرف ۲۴–۴۸ ساعت می‌آید و دقیقاً می‌گوید ضدیخ هنوز چند درصد کارایی دارد.

تست نقطه جوش واقعی تحت فشار (Boiling Point Tester)

این دستگاه مایع را داخل یک محفظه تحت فشار می‌برد و دمای جوش واقعی را اندازه می‌گیرد. ضدیخ ۵۰/۵۰ سالم باید در فشار ۱ بار حدود ۱۰۸–۱۱۰ درجه و در فشار ۱٫۵ بار (فشار واقعی سیستم) بالای ۱۲۵–۱۳۰ درجه جوش بیاورد. اگر عدد زیر ۱۱۵ درجه باشد، حتی اگر غلظت ظاهراً خوب باشد، یعنی مواد افزودنی تمام شده‌اند.

دوربین آندوسکوپ (Borescope) برای دیدن داخل رادیاتور و بلوک

تعمیرکار یک دوربین ماری شکل را از سوراخ فیش آب یا درب ترموستات وارد می‌کند و داخل مسیرهای آب را نگاه می‌کند. اگر رسوب، زنگ‌زدگی یا لجن دیده شود، حتی اگر سطح و غلظت ظاهراً خوب باشد، باید کل سیستم شستشو و ضدیخ نو ریخته شود.

دستگاه تخلیه و پرکن خلأ (Vacuum Coolant Filler)

جدیدترین روش در نمایندگی‌ها: اول تمام مایع و هوا با خلأ کامل خارج می‌شود (تا آخرین قطره)، بعد بدون هیچ حباب هوایی، مایع جدید با نسبت دقیق پر می‌شود. این روش تضمین می‌کند که دیگر هیچ هوایی در سیستم نمی‌ماند و ضدیخ ۱۰۰٪ کارایی دارد.

با این ابزارها دیگر هیچ بهانه‌ای برای «شاید ضدیخم هنوز خوب باشه» باقی نمی‌ماند. هزینه این تست‌ها (بین ۳۰۰ هزار تا ۱٫۵ میلیون تومان) در مقایسه با تعویض واترپمپ یا سرسیلندر عملاً هیچ است.

پرسش‌های متداول درباره کافی بودن ضدیخ

• چطور با چشم بفهمیم ضدیخ کم شده؟

موتور کاملاً سرد باشد، به مخزن انبساط نگاه کنید. اگر سطح مایع زیر خط MIN یا نزدیک به آن باشد یعنی حجم کم است و باید فوراً اضافه کنید.

• مخزن پر است ولی ماشین جوش می‌آورد، چرا؟

احتمالاً هوا داخل سیستم است یا غلظت ضدیخ خیلی پایین است (بیشترش آب شده) یا رسوب گرفته و حرارت را منتقل نمی‌کند.

• بهترین زمان چک کردن سطح ضدیخ کی است؟

صبح زود قبل از روشن کردن ماشین، وقتی موتور کاملاً سرد است. هیچ‌وقت وقتی موتور داغ است درب مخزن را باز نکنید.

• اگر فقط آب مقطر بریزم مشکلی پیش می‌آید؟

در کوتاه‌مدت نه، ولی خوردگی شروع می‌شود و در زمستان ممکن است یخ بزند. فقط در مواقع اضطراری و فقط آب مقطر بریزید و زود ضدیخ درست کنید.

• غلظت مناسب ضدیخ در زمستان ایران چقدر باید باشد؟

در شهرهای سرد (تبریز، اردبیل، همدان و…) حداقل ۵۰٪ ضدیخ + ۵۰٪ آب مقطر (حفاظت تا -۳۷ درجه). در شهرهای گرم‌تر ۴۰/۶۰ هم کافی است.

• هیدرومتر چند توپ باید شناور باشد تا خیالم راحت باشد؟

برای ۵۰٪ غلظت معمولاً ۴ یا ۵ توپ باید شناور باشند (بسته به مدل دستگاه). اگر کمتر از ۳ توپ شناور بود، فوراً ضدیخ اضافه کنید.

• رفرکتومتر بهتر است یا هیدرومتر؟

رفرکتومتر خیلی دقیق‌تر است و فقط یک قطره لازم دارد، ولی هیدرومتر ارزان‌تر و برای استفاده خانگی کافی است.

• چرا نباید آب شیر بریزیم؟

املاح آب شیر با ضدیخ واکنش می‌دهد و رسوب می‌سازد که رادیاتور و کور بخاری را می‌بندد و موتور را داغ می‌کند.

• هر چند وقت یک بار باید غلظت ضدیخ را چک کنیم؟

حداقل دو بار در سال: قبل از زمستان (آبان-آذر) و قبل از تابستان (اردیبهشت-خرداد).

• اگر رنگ ضدیخ هنوز روشن باشد یعنی هنوز خوب است؟

نه لزوماً! رنگ ممکن است تا آخر روشن بماند ولی مواد ضدخورندگی تمام شده باشد. حتماً با ابزار تست کنید.