از کجا بفهمیم ضد یخ خراب است؟، ضد یخ یکی از ارزانترین مایعاتی است که در خودرو استفاده میکنیم، اما نقش آن در طول عمر موتور از روغن موتور هم مهمتر است. این مایع نه تنها جلوی یخ زدن آب در زمستان را میگیرد، بلکه نقطه جوش را بالا میبرد، از زنگزدگی و خوردگی جلوگیری میکند، پمپ آب را روانکاری میکند و رسوب نمیگذارد.
وقتی ضد یخ خراب میشود، تمام این وظایف را از دست میدهد و به جای محافظت از موتور، خودش به قاتل خاموش موتور تبدیل میشود. متأسفانه بیشتر رانندگان تا وقتی موتور جوش نیاورد یا واشر سرسیلندر نسوزد، به ضد یخ توجهی نمیکنند و بعد با قبضهای ۵۰ تا ۱۵۰ میلیونی تعمیرگاه روبهرو میشوند. این مقاله به شما یاد میدهد با چشم غیرمسلح، با چند ابزار ساده و ارزان و حتی بدون باز کردن پیچ، دقیقاً بفهمید ضد یخ خودروتان هنوز زنده است یا مرده و باید فوراً تعویض شود.
فهرست مطالب:
از کجا بفهمیم ضد یخ خراب است؟
ضد یخ پس از مدتی استفاده (معمولاً ۲ تا ۵ سال بسته به نوع آن) خاصیت خود را از دست میدهد و میتواند به موتور آسیب جدی بزند. در ادامه مهمترین نشانههای خرابی ضد یخ را به صورت لیست آوردهام:
- تغییر رنگ مایع خنککننده رنگ طبیعی ضد یخ معمولاً سبز، زرد، نارنجی یا قرمز است. اگر رنگ آن به قهوهای تیره، زنگزده، کدر یا شیری تغییر کند → ضد یخ خراب شده یا آلوده است.
- بوی نامطبوع بوی شیرین سوختگی، بوی شیمیایی تند یا بوی تخممرغ گندیده از زیر کاپوت → نشاندهنده تجزیه ضد یخ یا نشتی و سوختن آن روی قطعات داغ موتور است.
- وجود رسوب، لجن یا ذرات معلق در مخزن انبساط یا داخل رادیاتور رسوب قهوهای/قرمز، لجن ژلهای یا ذرات شناور دیده میشود → افزودنیهای ضد یخ تجزیه شدهاند.
- افزایش غیرعادی دمای موتور عقربه دما بیشتر از حد معمول بالا میرود یا چراغ دما روشن میشود، حتی در رانندگی معمولی → ضد یخ دیگر نمیتواند گرما را بهخوبی منتقل کند.
- کاهش مداوم سطح مایع خنککننده مجبورید مرتب مایع بریزید ولی نشتی خارجی نمیبینید → ممکن است واشر سرسیلندر سوخته باشد (که خودش هم از عوارض ضد یخ خراب است).
- جوش آوردن زودرس مایع مایع در دمای پایینتر از ۱۰۰–۱۱۰ درجه (بسته به نسبت مخلوط) جوش میآید و از درب مخزن یا درب رادیاتور بیرون میزند.
- زنگزدگی و خوردگی در سیستم داخل رادیاتور، شیلنگها، پمپ آب یا هسته بخاری زنگ زده یا خورده شده → خاصیت ضد خوردگی ضد یخ از بین رفته است.
- تغییر غلظت و رقیق شدن با دستگاه تست ضد یخ (رفراکتومتر یا نوار تست) بررسی کنید: – نقطه انجماد باید حداقل -۳۵ تا -۳۸ درجه باشد – نقطه جوش باید بالای ۱۱۰–۱۲۰ درجه باشد اگر خیلی رقیق شده یا نقطه جوش/انجماد درست نیست → خراب است.
- سر و صدای غیرعمومی از پمپ آب یا موتور صدای غرغر، جیرجیر یا تقتق از سمت پمپ آب → ممکن است کاویتاسیون (حبابزدن) به خاطر خرابی ضد یخ ایجاد شده باشد.
سریعترین راه تشخیص در خانه:
- مخزن انبساط را نگاه کنید → رنگ + رسوب؟
- درب رادیاتور را (وقتی موتور سرد است) باز کنید و داخل آن را ببینید → زنگزدگی یا لجن؟
- با نوار تست ضد یخ (در داروخانه یا لوازم یدکی موجود است) تست کنید → در چند ثانیه میگوید خوب است یا خراب.
اگر حتی یکی از موارد بالا را دیدید، حتماً سیستم خنککننده را کاملاً تخلیه و شستشو دهید و با ضد یخ جدید و مناسب خودرو (طبق دفترچه) پر کنید.
راههای دقیقتر تشخیص خرابی ضد یخ با ابزار و آزمایش
وقتی نشانههای ظاهری مثل تغییر رنگ یا بوی بد هنوز خیلی واضح نیستند، یا میخواهید قبل از خرابی جدی موتور مطمئن شوید که ضد یخ هنوز کارایی دارد یا نه، باید سراغ روشهای دقیقتر و علمیتر برویم. این روشها به شما اجازه میدهند بدون حدس و گمان و فقط با چند ابزار ساده یا آزمایشگاه، وضعیت واقعی مایع خنککننده را مشخص کنید و از هزینههای میلیونی تعمیر موتور جلوگیری کنید.
تست نقطه جوش و نقطه انجماد با رفراکتومتر و هیدرومتر
مهمترین خاصیت ضد یخ، پایین آوردن نقطه انجماد و بالا بردن نقطه جوش آب است. وقتی مواد افزودنی ضد یخ (معمولاً بر پایه اتیلن گلیکول یا پروپیلن گلیکول) تجزیه میشوند، این دو خاصیت به شدت افت میکنند. سادهترین و دقیقترین ابزار خانگی برای این کار، رفراکتومتر دستی است که در ایران با قیمت حدود ۳۵۰ تا ۷۵۰ هزار تومان در فروشگاههای ابزار خودرو یا آنلاین موجود است.
رفراکتومتر در واقع ضریب شکست نور در مایع را اندازه میگیرد و مستقیماً درصد اتیلن گلیکول یا پروپیلن گلیکول و همچنین نقطه انجماد را نشان میدهد. کافی است یک قطره از مایع مخزن انبساط را روی شیشه دستگاه بریزید و از چشمی نگاه کنید. اگر نقطه انجماد بالاتر از منفی ۲۵ درجه آمده باشد (مثلاً -۱۵ یا -۱۰)، یعنی ضد یخ به شدت رقیق شده و باید فوراً تعویض شود. در مناطق خیلی سرد ایران مثل اردبیل، آذربایجان یا کردستان باید حتماً حداقل منفی ۳۵ تا منفی ۳۸ درجه باشد.
هیدرومترهای شناور قدیمی هم هنوز کاربرد دارند، ولی دقتشان کمتر است و فقط برای ضد یخهای اتیلن گلیکول جواب میدهند (برای نوع جدید پروپیلن گلیکول یا G13 بنفش دقیق نیستند). هیدرومتر را داخل مایع میاندازید و عقربه یا تعداد دیسکهای شناور، غلظت را نشان میدهد. اگر عقربه در ناحیه قرمز یا «Add» باشد، یعنی ضد یخ دیگر محافظت کافی ندارد.
آزمایش pH و خاصیت قلیایی (Reserve Alkalinity)
یکی از وظایف اصلی افزودنیهای ضد یخ، خنثی کردن اسیدهایی است که به مرور در سیستم خنککننده ایجاد میشوند (مثلاً اسید گلیکولیک ناشی از اکسید شدن خود ضد یخ). وقتی این خاصیت از بین برود، pH مایع از حدود ۸–۱۰ به زیر ۷ میرسد و سیستم به سرعت اسیدی و خورنده میشود.
در خانه میتوانید با کاغذ pH (کاغذ تورنسل یا کاغذ pH دقیق ۰–۱۴) این را چک کنید. یک قطره مایع را روی کاغذ بچکانید. اگر رنگ به سمت قرمز یا نارنجی رفت (pH زیر ۷٫۵)، ضد یخ خاصیت ضدخوردگی خود را از دست داده است. ضد یخ سالم معمولاً سبز روشن تا آبی نشان میدهد (pH حدود ۸٫۵ تا ۱۰).
در آزمایشگاههای حرفهای، تست Reserve Alkalinity انجام میدهند؛ یعنی مقدار اسیدی که باید اضافه کنند تا pH به ۵٫۵ برسد. اگر این عدد کمتر از ۵–۶ باشد، ضد یخ کاملاً مرده است. این تست را تعمیرگاههای بزرگ و نمایندگیها دارند و هزینهاش معمولاً زیر ۱۰۰ هزار تومان است.
تست نواری (Test Strip)؛ سریعترین و کاملترین روش خانگی
در حال حاضر بهترین و ارزانترین راه تشخیص وضعیت ضد یخ، استفاده از نوارهای تست مخصوص (Coolant Test Strip) است که برندهای معروف مثل ACUTEST، Phoenix یا Redline آن را تولید میکنند. یک بسته ۱۰ تایی حدود ۳۵۰ تا ۵۵۰ هزار تومان است و هر نوار سه چیز را همزمان چک میکند:
۱. نقطه انجماد ۲. pH و خاصیت قلیایی ۳. میزان نیتریت، مولیبدات و سایر بازدارندههای خوردگی
کافی است نوار را ۱–۲ ثانیه داخل مایع خنککننده فرو ببرید و بعد از ۳۰–۶۰ ثانیه با جدول رنگی روی بسته مقایسه کنید. نتیجه معمولاً سه حالت دارد: GOOD (سبز)، MARGINAL (زرد)، BAD (قرمز). اگر حتی یکی از پارامترها قرمز شد، باید کل سیستم را تخلیه و شستشو دهید. این نوارها آنقدر دقیق هستند که حتی نمایندگیهای بنز و بیامو در ایران از همین استفاده میکنند.
عواقب استفاده از ضد یخ خراب و داستانهای واقعی تعمیرگاهی
شاید فکر کنید «خب یه کم رنگش عوض شده، هنوز کار میکنه!» اما تجربه صدها سرسیلندر تراش در ایران نشان میدهد که بیتوجهی به ضد یخ خراب، یکی از گرانترین اشتباهات رانندگان است. در این بخش چند نمونه واقعی از خرابیهای میلیونی که فقط به خاطر ضد یخ کهنه اتفاق افتاده را میخوانید.
کاویتاسیون پمپ آب و نابودی کامل آن
در موتورهای دیزلی مثل پژو ۴۰۶ دیزل، سمند EF7 توربو یا حتی نیسان دیزل، پمپ آب با دور خیلی بالا کار میکند. وقتی خاصیت ضد کاویتاسیون ضد یخ از بین برود، حبابهای بخار با فشار زیاد روی پروانه پمپ میترکند و در عرض چند ماه پروانه را سوراخ سوراخ میکنند. هزینه تعویض پمپ آب اورجینال این خودروها الان بین ۸ تا ۱۸ میلیون تومان است، در حالی که تعویض بهموقع ضد یخ کمتر از ۱ میلیون هزینه دارد.
خوردگی بلوک سیلندر و واشر سرسیلندر
در موتور TU5 (پژو ۲۰۶ و ۲۰۷) و XU7 (پژو پارس و ۴۰۵)، وقتی ضد یخ خاصیت ضدخوردگی خود را از دست میدهد، آلومینیوم بلوک و سرسیلندر شروع به خوردگی گالوانیک میکند. این خوردگی معمولاً دور واشر سرسیلندر اتفاق میافتد و باعث میشود واشر بسوزد، آب بندازی کند و در نهایت موتور اورهال کامل بخواهد. هزینه اورهال این موتورها در سال ۱۴۰۴ از ۷۰ تا ۱۲۰ میلیون تومان است. جالب اینجاست که در ۸۰ درصد موارد واشر سوخته TU5 که ما در تعمیرگاه دیدیم، ضد یخ کاملاً قهوهای و اسیدی بود.
مسدود شدن هسته بخاری و رادیاتور
ضد یخ کهنه رسوبات سیلیکاتی یا فسفاتی ایجاد میکند که مثل سیمان داخل لولههای ریز رادیاتور و هسته بخاری مینشیند. وقتی هسته بخاری مسدود میشود، زمستان شیشهها بخور میکند و رانندگی خطرناک میشود؛ هزینه تعویض هسته بخاری پژو ۴۰۵ و سمند الان حدود ۶–۹ میلیون تومان است. رادیاتور هم که مسدود شود، موتور داغ میکند و واشر میسوزد.
خوردگی کامل رادیاتور آلومینیومی
رادیاتورهای جدید تمام آلومینیومی هستند و اگر ضد یخ طولانیمدت (Long Life) مناسب استفاده نشود، در کمتر از ۳ سال از داخل پوسیده میشوند و سوراخ ریز ایجاد میکنند. تعویض رادیاتور اورجینال برای خودروهای چینی مثل امویام، جک و چری الان بین ۸ تا ۱۶ میلیون تومان است.
در نهایت، ضد یخ مثل روغن موتور نیست که بگوییم «۱۰–۱۵ هزار کیلومتر» یا «یک سال». ضد یخهای معمولی (معمولاً سبز یا آبی) حداکثر ۲ سال یا ۴۰ هزار کیلومتر و ضد یخهای Long Life (قرمز، نارنجی، بنفش) حداکثر ۵ سال یا ۲۰۰ هزار کیلومتر عمر مفید دارند. بعد از این مدت حتی اگر رنگش هنوز خوب باشد، افزودنیهای آن مردهاند و مثل این است که فقط آب خالی در موتور ریخته باشید، فقط با این تفاوت که این آب اسیدی و خورنده هم هست.
پس هر دو سال یک بار (حتی اگر ماشین کم کار کرده باشد) حتماً تست نواری یا رفراکتومتر انجام دهید و اگر شک داشتید، با خیال راحت سیستم را کامل تخلیه کنید، با آب مقطر چند بار بشویید و ضد یخ جدید و مناسب دفترچه خودرو بریزید.
پرسشهای متداول درباره تشخیص خرابی ضد یخ
-
آیا تغییر رنگ ضد یخ همیشه یعنی خراب شده؟
نه لزوماً. بعضی ضد یخهای باکیفیت (مثل قرمز یا نارنجی Long Life) به مرور کمرنگ میشوند و این طبیعی است، اما اگر رنگ به قهوهای زنگزده، سیاه یا شیری تغییر کرد، ۱۰۰٪ خراب شده است.
-
چند سال یک بار باید ضد یخ را عوض کنیم حتی اگر رنگش خوب باشد؟
ضد یخ سبز و آبی معمولی حداکثر ۲ سال، ضد یخ قرمز و نارنجی ۴–۵ سال و ضد یخ بنفش G13 تا ۷ سال عمر دارد. بعد از این مدت حتی اگر رنگش عالی باشد، افزودنیهایش مردهاند.
-
اگر فقط آب مقطر بریزیم چه میشود؟
در کوتاهمدت مشکلی نیست، اما در بلندمدت موتور زنگ میزند، پمپ آب خراب میشود، رادیاتور و هسته بخاری مسدود میشود و واشر سرسیلندر میسوزد.
-
چطور بفهمیم ضد یخی که از لوازمیدکی میخریم تقلبی نیست؟
حتماً از برند معتبر و دارای هولوگرام بخرید، رنگ و بو نباید خیلی تند و الکلی باشد، روی ظرف تاریخ تولید و انقضا داشته باشد و با نوار تست یا رفراکتومتر تست کنید.
-
آیا میتوان ضد یخ سبز و قرمز را با هم مخلوط کرد؟
به هیچ وجه! ترکیب انواع مختلف ضد یخ باعث ایجاد لجن ژلهای و مسدود شدن مجراها میشود و ممکن است واشر سرسیلندر را هم خراب کند.
اگر ماشین کم کار میکند (مثلاً سالی ۵۰۰۰ کیلومتر) باز هم باید هر دو سال عوض کنیم؟
بله، چون خرابی ضد یخ بیشتر به زمان ربط دارد تا کارکرد. افزودنیها به مرور با هوا و گرما تجزیه میشوند.
-
بوی شیرین زیر کاپوت یعنی چه؟
معمولاً نشتی ضد یخ و سوختن آن روی منیفولد داغ است. اگر همراه با دود سفید باشد، احتمال سوختن واشر سرسیلندر خیلی بالاست.
-
بهترین نسبت مخلوط ضد یخ و آب مقطر چقدر است؟
در اکثر نقاط ایران ۵۰٪ ضد یخ + ۵۰٪ آب مقطر ایدهآل است (نقطه انجماد حدود -۳۸ درجه). در شهرهای خیلی گرم میتوانید ۴۰:۶۰ و در شهرهای خیلی سرد ۶۰:۴۰ استفاده کنید.
-
نوار تست ضد یخ را از کجا بخریم و چقدر قیمت دارد؟
از فروشگاههای لوازم یدکی معتبر، ابزار فروشیها یا دیجیکالا. بسته ۱۰ تایی برند ACUTEST یا Phoenix حدود ۳۵۰ تا ۶۵۰ هزار تومان است.
ممنون که تا پایان مقاله”از کجا بفهمیم ضد یخ خراب است؟” با ما همراه بودید.
بیشتر بخوانید:
- اگر ضد یخ نریزیم چی میشه؟
- اگر ضد یخ بریزیم چی میشه؟
- بهترین ضد یخ بازار کدام است؟
- بهترین ضد یخ روغنی برای پراید کدام است؟
- بهترین ضد یخ برای پراید کدام است؟
- بهترین ضد یخ خارجی کدام است؟
