تفاوت کولانت و ضد یخ چیست؟

فرق کولانت و ضد یخ چیست؟

خواندن این مطلب 8 دقیقه زمان میبرد

تفاوت کولانت و ضد یخ چیست؟، بسیاری از رانندگان ایرانی فکر می‌کنند کولانت و ضد یخ دو مایع کاملاً متفاوت هستند، در حالی که در واقعیت فنی، هر ضد یخی نوعی کولانت است، اما هر کولانتی لزوماً ضد یخ قوی نیست. کولانت نام کلی مایع خنک‌کننده موتور است که علاوه بر جلوگیری از یخ‌زدگی در زمستان، باید از جوش آوردن در تابستان، خوردگی، رسوب، کاویتاسیون و کف‌کردن هم جلوگیری کند. ضد یخ فقط یکی از وظایف آن (کاهش نقطه انجماد) را برجسته می‌کند.

امروزه با وجود تنوع بسیار زیاد رنگ‌ها (سبز، قرمز، صورتی، آبی، بنفش) و تکنولوژی‌ها (IAT، OAT، HOAT، Si-OAT)، انتخاب اشتباه یا مخلوط کردن آن‌ها می‌تواند به سرعت موتور را نابود کند. در این مقاله به‌طور کامل تفاوت‌های فنی، انواع موجود در بازار ایران، نحوه انتخاب صحیح بر اساس خودرو و منطقه آب و هوایی، عوارض استفاده نادرست و پرسش‌های رایج رانندگان پرداخته شده است.

فهرست مطالب:

تفاوت کولانت و ضد یخ چیست؟
انواع کولانت و ضد یخ موجود در بازار ایران و جهان
عوارض استفاده نادرست از کولانت و ضد یخ و نحوه تشخیص خرابی

تفاوت کولانت و ضد یخ چیست؟

کولانت و ضد یخ دو اصطلاحی هستند که در زبان روزمره اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما از نظر فنی تفاوت‌های مشخصی دارند. به‌طور خلاصه، هر ضد یخی کولانت است، اما هر کولانتی لزوماً ضد یخ نیست.

کولانت (Coolant) نام کلی تمام مایعاتی است که وظیفه انتقال حرارت و خنک‌کردن موتور خودرو را بر عهده دارند. این مایع معمولاً ترکیبی از آب مقطر (حدود ۵۰٪) و پایه شیمیایی (مانند اتیلن گلیکول یا پروپیلن گلیکول) به همراه بسته‌های افزودنی است. افزودنی‌ها برای جلوگیری از خوردگی، زنگ‌زدگی، تشکیل رسوب، کاویتاسیون پمپ آب و کف‌کردن طراحی شده‌اند. کولانت‌ها در سه رنگ اصلی سبز، قرمز و آبی (و گاهی صورتی، نارنجی) عرضه می‌شوند که هر رنگ نشان‌دهنده تکنولوژی متفاوتی است:

سبز: تکنولوژی قدیمی IAT
قرمز/صورتی: تکنولوژی بلندعمر OAT یا HOAT
آبی: اغلب در خودروهای جدید اروپایی و آسیایی

ضد یخ (Antifreeze) در واقع زیرمجموعه‌ای از کولانت است که تمرکز اصلی آن بر کاهش نقطه انجماد مایع است. یعنی در مناطق سردسیر که دما به زیر صفر می‌رسد، از یخ زدن آب داخل رادیاتور، بلوک موتور و شیلنگ‌ها جلوگیری می‌کند. ضد یخ معمولاً همان اتیلن گلیکول یا پروپیلن گلیکول خالص یا با غلظت بالاست (تا ۱۰۰٪) که باید حتماً با آب مقطر رقیق شود تا بهترین عملکرد را داشته باشد.

تفاوت‌های اصلی در عمل

کاربرد جغرافیایی و فصلی در مناطق گرمسیر (مانند جنوب ایران) که دما هیچ‌گاه به زیر صفر نمی‌رسد، می‌توان از کولانت‌های بدون خاصیت ضد یخ قوی یا حتی آب مقطر + افزودنی خنک‌کننده استفاده کرد. اما در مناطق سردسیر (شمال‌غرب، غرب و ارتفاعات) حتماً باید از کولانت دارای خاصیت ضد یخ قوی استفاده شود تا موتور ترک نخورد.

نسبت اختلاط ضد یخ خالص نقطه انجماد بسیار پایینی (تا −۶۰ درجه) دارد، اما نقطه جوش آن پایین‌تر از مخلوط ۵۰/۵۰ است. بهترین نسبت برای اکثر خودروها ۵۰٪ ضد یخ + ۵۰٪ آب مقطر است که هم نقطه انجماد را تا حدود −۳۷ درجه پایین می‌آورد و هم نقطه جوش را تا ۱۰۸–۱۱۰ درجه بالا می‌برد.

عمر مفید کولانت‌های معمولی (سبز) هر ۲ سال یا ۴۰,۰۰۰ کیلومتر باید تعویض شوند، اما کولانت‌های بلندعمر (قرمز/صورتی) تا ۵ سال یا ۲۰۰,۰۰۰ کیلومتر عمر می‌کنند. ضد یخ خالص هم اگر با آب مخلوط نشود، به‌مرور خاصیت ضد خوردگی خود را از دست می‌دهد.

خطر برای حیوانات و محیط زیست ضد یخ‌های پایه اتیلن گلیکول بسیار سمی و شیرین‌مزه هستند و حتی مقدار کمی از آن می‌تواند برای سگ و گربه کشنده باشد. به همین دلیل کولانت‌های جدید بر پایه پروپیلن گلیکول (کمتر سمی) تولید می‌شوند که با نام «ضد یخ غیرسمی» شناخته می‌شوند.

در ایران به دلیل تنوع آب و هوایی شدید، بهتر است همیشه از کولانت آماده مصرف یا ضد یخ باکیفیت (مانند توتال، کاسترول، لیکومولی، بهران و…) استفاده کنید و هرگز فقط آب معمولی نریزید. اگر در منطقه سردسیر زندگی می‌کنید، حتماً نسبت ۶۰٪ ضد یخ به ۴۰٪ آب را رعایت کنید. در مناطق گرم، نسبت ۴۰٪ ضد یخ به ۶۰٪ آب کافی است. به یاد داشته باشید که ترکیب کولانت‌های با رنگ و تکنولوژی متفاوت با یکدیگر ممنوع است و باعث ژل شدن و گرفتگی رادیاتور می‌شود.

بنابراین در پاسخ به سؤال رایج: ضد یخ = کولانت با تمرکز بر جلوگیری از یخ‌زدگی کولانت = مفهوم کلی شامل ضد یخ + ضد جوش + ضد خوردگی + ضد رسوب

انواع کولانت و ضد یخ موجود در بازار ایران و جهان

در حال‌های امروز بازار خودرو، کولانت‌ها دیگر فقط یک مایع ساده نیستند بلکه با تکنولوژی‌های بسیار پیشرفته تولید می‌شوند. شناخت دقیق انواع آن‌ها به شما کمک می‌کند بهترین گزینه را برای خودرو، منطقه آب و هوایی و نوع موتور خود انتخاب کنید و از آسیب‌های گران‌قیمت جلوگیری کنید.

کولانت‌های سنتی معدنی (IAT – سبز رنگ)

این قدیمی‌ترین نوع کولانت است که از دهه ۱۹۳۰ تا اوایل ۲۰۰۰ در اکثر خودروهای ایرانی (پژو ۴۰۵، پراید، پیکان) استفاده می‌شد. پایه آن اتیلن گلیکول + سیلیکات و فسفات است. نقطه قوت آن قیمت بسیار پایین و در دسترس بودن است، اما عمر مفیدش فقط ۲ سال یا ۴۰,۰۰۰ کیلومتر است و به مرور سیلیکات‌ها رسوب می‌کنند و واترپمپ و رادیاتور را خراب می‌کنند. امروزه تقریباً تمام خودروسازان توصیه می‌کنند از این نوع در خودروهای جدید استفاده نشود.

کولانت‌های ارگانیک بلندعمر (OAT – قرمز، صورتی، نارنجی)

از سال ۲۰۰۰ به بعد در خودروهای اروپایی و آمریکایی (پژو ۲۰۶، ۲۰۷، سمند EF7، دنا، تارا، شاهین) استفاده می‌شود. بدون سیلیکات و فسفات بوده و به جای آن از اسیدهای ارگانیک (مانند سباسئیک اسید) استفاده می‌کند. عمر مفید آن تا ۵ سال یا ۲۵۰,۰۰۰ کیلومتر است، رسوب بسیار کمی دارد و برای آلومینیوم موتورهای جدید بسیار مناسب است. معروف‌ترین برندهای آن توتال Coolelf Auto Supra -۳۷ (قرمز)، کاسترول Radicool SF (قرمز)، لیکومولی KFS 2001 (قرمز) هستند.

کولانت‌های هیبریدی (HOAT و Si-OAT – آبی، زرد، بنفش)

ترکیبی از تکنولوژی معدنی و ارگانیک هستند و در خودروهای آسیایی (تویوتا، هیوندای، کیا، مزدا) و برخی آلمانی‌ها (فولکس واگن G11 آبی، G13 بنفش) استفاده می‌شوند. کمی سیلیکات دارند اما به شکل پایدار که رسوب نمی‌کند. عمر مفید ۴ تا ۵ سال دارند و بهترین تعادل بین محافظت از قطعات قدیمی و جدید را ارائه می‌دهند.

ضد یخ‌های غیرسمی بر پایه پروپیلن گلیکول

در کشورهای اروپایی و آمریکا به دلیل سمی بودن اتیلن گلیکول برای حیوانات، کولانت‌های سبز-آبی یا صورتی بر پایه پروپیلن گلیکول تولید می‌شوند. قیمت آن‌ها ۳۰ تا ۵۰ درصد گران‌تر است اما کاملاً بی‌خطر برای حیوانات خانگی و محیط زیست هستند. در ایران هنوز کمتر رایج‌اند اما برند Prestone Low Tox در برخی فروشگاه‌ها موجود است.

عوارض استفاده نادرست از کولانت و ضد یخ و نحوه تشخیص خرابی

بسیاری از خرابی‌های گران‌قیمت موتور (ترک خوردن سرسیلندر، سوختن واشر سرسیلندر، خرابی واترپمپ) مستقیماً به استفاده اشتباه یا بی‌کیفیت از کولانت برمی‌گردد. شناخت علائم و پیشگیری از این مشکلات می‌تواند صدها میلیون تومان صرفه‌جویی کند.

جوش آوردن موتور در تابستان و یخ زدن در زمستان

اگر نسبت کولانت به آب کمتر از ۴۰ درصد باشد، نقطه جوش پایین می‌آید و در ترافیک تابستان خودرو جوش می‌آورد. برعکس، اگر در مناطق سردسیر از کولانت رقیق یا فقط آب استفاده کنید، شب‌های زیر صفر باعث یخ زدن و ترکیدن بلوک موتور یا رادیاتور می‌شود. در زمستان ۱۴۰۲ در آذربایجان غربی چندین خودرو به همین دلیل سرسیلندر ترک داد.

خوردگی و پوسیدگی قطعات آلومینیومی و مسی

کولتاژ الکتریکی در سیستم خنک‌کننده (الکترولیز) وقتی کولانت افزودنی ضد خوردگی خود را از دست بدهد، قطعات آلومینیومی سرسیلندر و رادیاتور مسی را سوراخ می‌کند. نشانه آن وجود رسوب سبز (مس) یا سفید (آلومینیوم) در درب رادیاتور یا مخزن انبساط است.

تشکیل ژل و گرفتگی رادیاتور

وقتی کولانت سبز قدیمی را با کولانت قرمز جدید مخلوط کنید، مواد شیمیایی با هم واکنش داده و ماده ژله‌ای قهوه‌ای تشکیل می‌دهند که مجاری رادیاتور و بخاری را می‌بندد. در این حالت بخاری سرد می‌شود و موتور داغ می‌کند. تنها راه حل شست‌وشوی کامل سیستم با مواد اسیدی مخصوص است.

کاویتاسیون و خرابی پره‌های واترپمپ

وقتی کولانت کف کند یا افزودنی ضد کاویتاسیون تمام شود، حباب‌های بخار در پره‌های واترپمپ منفجر شده و پره‌ها را مثل خورده شدن با اسید سوراخ می‌کند. این مشکل در موتورهای TU5 و EF7 بسیار رایج است و هزینه تعویض واترپمپ بیش از ۵ میلیون تومان می‌شود.

نحوه تشخیص زمان تعویض کولانت

کاغذ تست کولانت (درجه اسیدیته pH و نقطه انجماد) در همه فروشگاه‌های لوازم یدکی موجود است. اگر pH کمتر از ۸ یا نقطه انجماد بالاتر از −۲۵ درجه شد، حتماً کولانت را تعویض کنید. همچنین اگر رنگ کولانت قهوه‌ای، کدر یا دارای ذرات معلق شد، فوراً سیستم را تخلیه و شست‌وشو دهید.

با رعایت این نکات، نه تنها موتور خودرویتان سال‌ها سالم می‌ماند، بلکه مصرف سوخت کاهش یافته و هزینه تعمیرات به شدت پایین می‌آید.