علت صدای تق تق هنگام گاز دادن خودرو چیست؟
علت صدای تق تق هنگام گاز دادن خودرو چیست؟، صدای تقتق فلزی هنگام فشردن پدال گاز یکی از نگرانکنندهترین صداهایی است که از موتور خودرو شنیده میشود. این صدا ممکن است فقط یک هشدار ساده از بنزین نامناسب باشد یا نشانهای از یک فاجعه قریبالوقوع مانند سوراخ شدن پیستون و قفل شدن کامل موتور.
در خودروهای ایرانی (بهخصوص پژو پارس، سمند، دنا، ۲۰۶ تیپ ۵ و ۶ و کلیه موتورهای XU7، TU5 و EF7) این صدا به قدری شایع است که بسیاری آن را «طبیعی» میدانند، در حالی که در ۹۵٪ موارد کاملاً غیرطبیعی و قابل پیشگیری یا درمان است. شناخت دقیق علت این صدا میتواند صدها میلیون تومان هزینه تعمیر یا تعویض موتور را ذخیره کند و ایمنی سرنشینان را تضمین نماید.
فهرست مطالب:
علت صدای تق تق هنگام گاز دادن خودرو چیست؟
صدای تقتق فلزی هنگام گاز دادن (بهخصوص در دور متوسط و بالا) یکی از خطرناکترین صداهایی است که موتور میتواند تولید کند. در اصطلاح فنی به این پدیده «ناک زدن» (Engine Knock یا Detonation) گفته میشود و اگر نادیده گرفته شود، میتواند در کمتر از چند دقیقه پیستون را سوراخ کند یا شاتون را خم کند.
ناک واقعی (احتراق انفجاری) – شایعترین دلیل در خودروهای ایرانی
وقتی راننده پا را روی پدال گاز فشار میدهد، ECU مقدار بیشتری سوخت و هوا به داخل سیلندر میفرستد و همزمان زمان جرقه (آوانس) را جلو میبرد تا گشتاور بیشتری تولید شود. اگر یکی از شرایط زیر برقرار باشد، انتهای مخلوط سوخت و هوا بهصورت خودبهخودی و پیش از جرقه شمع منفجر میشود:
- بنزین با اکتان پایین (بنزین معمولی پمپبنزینهای ایران معمولاً ۸۵–۸۷ اکتان واقعی دارد)
- نسبت تراکم بالا (مثل موتور XU7، EF7، TU5 با نسبت ۱۰.۵ تا ۱۱)
- دمای محفظه احتراق خیلی بالا (رسوب کربن زیاد، داغ کردن موتور، رادیاتور کثیف)
- زمان جرقه بیش از حد جلو (خرابی سنسور ضربه، مپ سنسور کثیف، ریمپ اشتباه)
این انفجار کوچک مثل چکش به تاج پیستون میکوبد و صدای تقتق فلزی تیز و ریتمیک ایجاد میکند که دقیقاً با دور موتور تغییر میکند. هرچه گاز بیشتر بدهید، صدا بلندتر و خطرناکتر میشود.
پینگینگ (Pre-Ignition) – نسخه خطرناکتر ناک
در این حالت، مخلوط حتی قبل از جرقه شمع (بهدلیل نقاط داغ در سرسیلندر، سر شمع خیلی داغ، کربن سوخته روی پیستون) مشتعل میشود. صدا شبیه تقتق بسیار تیز و گاهی همراه با افت شدید قدرت است. این پدیده در کمتر از چند ثانیه میتواند پیستون را ذوب کند.
دلایل شایع ناک زدن در خودروهای داخلی
- استفاده مداوم از بنزین معمولی بهجای سوپر (بهخصوص در پژو پارس، سمند EF7، دنا، ۲۰۶ تیپ ۵ و ۶) رسوب کربن زیاد در سرسیلندر و روی پیستون (هر ۶۰–۸۰ هزار کیلومتر نیاز به دکوهن یا شاتپین دارد) خرابی یا کثیف شدن سنسور ضربه (Knock Sensor) که ECU دیگر ناک را تشخیص نمیدهد و آوانس را عقب نمیکشد دریچه گاز کثیف، انژکتورهای رسوبگرفته یا کویل ضعیف که باعث احتراق ناقص و داغ شدن بیش از حد میشود نصب ریمپهای غیراصولی و بیکیفیت که آوانس را بیش از حد جلو میبرند داغ شدن بیش از حد موتور بهدلیل مشکل خنککاری (فن دیر روشن، ترموستات خراب)
تشخیص سریع ناک واقعی از صداهای مکانیکی دیگر
- ناک واقعی فقط هنگام گاز دادن و بار موتور (در سربالایی یا شتاب) شنیده میشود و با دور آرام گاز دادن قطع میشود.
- صدای یاتاقانزده حتی در دور آرام هم هست و با افزایش دور سنگینتر میشود.
- صدای تایپیت یا استکان معمولاً صبح سرد بلندتر است و با گرم شدن کمتر میشود.
راهحل فوری و دائمی
۱. همیشه بنزین سوپر بزنید (حتی اگر ۱۰۰۰ تومان گرانتر است، از سوراخ شدن پیستون خیلی ارزانتر است!) ۲. هر ۴۰–۵۰ هزار کیلومتر سرسیلندر را دکوهن یا والوزشوی کنید. ۳. سنسور ضربه را تمیز یا تعویض کنید و با دستگاه دیاگ خطای Knock Sensor را چک کنید. ۴. از روغن با کیفیت ۵W-40 یا ۱۰W-40 تمامسنتتیک استفاده کنید تا دمای موتور پایینتر بماند. ۵. اگر خودرو ریمپ شده، حتماً مپ استاندارد یا مپ اکتان بالا برگردانید.
ناک زدن شوخیبردار نیست؛ اگر صدای تقتق هنگام گاز دادن شنیدید، فوراً پدال گاز را آرام کنید و در اولین فرصت به تعمیرگاه تخصصی مراجعه کنید. یک ناک شدید میتواند در چند دقیقه چند صد میلیون تومان خسارت به بار بیاورد.
تشخیص دقیق نوع صدا و جداسازی ناک واقعی از صداهای مکانیکی مشابه
بسیاری از رانندگان هر صدای تقتق فلزی را «ناک» مینامند، در حالی که فقط حدود ۴۰٪ از این صداها واقعاً ناک یا دتونیشن هستند. بقیه ناشی از مشکلات مکانیکی هستند که اتفاقاً هنگام گاز دادن هم تشدید میشوند. تشخیص اشتباه باعث میشود میلیونها تومان هزینه بیمورد یا خسارت جبرانناپذیر به موتور وارد شود.
صدای شاتون یا یاتاقان متحرک در حال کوبیدن
وقتی یاتاقانهای متحرک (شاتون) لقی بیش از ۰.۰۸–۰.۱۰ میلیمتر پیدا کنند، هنگام گاز دادن و افزایش فشار داخل سیلندر، شاتون به میللنگ ضربه میزند و صدای تقتق سنگین و فلزی از پایین موتور شنیده میشود. این صدا با دور موتور بالا میرود و حتی وقتی درجا گاز میدهید هم وجود دارد (برخلاف ناک واقعی که فقط زیر بار است). شدت صدا با گرم شدن موتور کمی کمتر میشود چون روغن رقیقتر میشود، اما هرگز کامل قطع نمیشود. اگر این صدا را نادیده بگیرید، در کمتر از ۱۰۰۰ کیلومتر شاتون میشکند یا یاتاقان میچرخد و موتور قفل میکند.
کوبش بوش شاتون و پدیده گژنپین
در کارکردهای بالای ۲۵۰ هزار کیلومتر، بوش انتهای کوچک شاتون (گژنپین) لقی میگیرد. هنگام گاز دادن، پیستون با شتاب زیاد به سمت بالا میرود و گژنپین به دیواره بوش ضربه میزند. صدا شبیه تقتق بسیار تیز و از بالای بلوک است و دقیقاً دو برابر دور موتور شنیده میشود (چون هر دور دو بار پیستون بالا و پایین میرود). این صدا در دور ۲۵۰۰–۳۵۰۰ خیلی بلند میشود و با رها کردن گاز ناگهانی گاز لحظهای قطع میشود.
ضربه رینگ شکسته یا لقی بیش از حد رینگ در شیار پیستون
رینگ شکسته یا رینگهایی که به دلیل رسوب کربن در شیار پیستون لقی پیدا کردهاند، هنگام گاز دادن و افزایش فشار احتراق به دیواره سیلندر میکوبند. صدا فلزی، خشک و از وسط بلوک است. معمولاً همراه با روغنسوزی و دود آبی است و با تست کمپرس تفاوت فاحش بین سیلندرها مشخص میشود.
تشخیص سریع در تعمیرگاه بدون باز کردن موتور
مکانیکهای حرفهای با یک گوشی پزشکی یا میله آهنی بلند روی بلوک گوش میدهند:
- صدای ناک واقعی از بالای سرسیلندر و کاملاً ریتمیک با جرقه است
- صدای یاتاقان از پایین کارتر و سنگینتر
- صدای گژنپین از وسط بلوک و دو برابر فرکانس
- صدای رینگ شکسته همراه با صدای «هوووش» گاز به کارتر است همچنین با قطع موقت جرقه یک سیلندر (کشیدن سوکت کوئل یا انژکتور)، اگر صدا تغییر میکند یا قطع میشود که نشاندهنده مشکل مکانیکی است.
تأثیر رسوب کربن و نقاط داغ در ایجاد ناک پایدار و دتونیشن مداوم
یکی از شایعترین دلایل ناک زدن در خودروهای ایرانی که کمتر به آن توجه میشود، تجمع رسوب کربن (Carbon Deposit) در محفظه احتراق است. این رسوبات مثل عایق حرارتی عمل میکنند و نقاط داغ دائمی ایجاد میکنند که ناک را حتی با بنزین سوپر هم از بین نمیبرند.
چگونگی تشکیل کربن و تبدیل شدن به نقطه داغ (Hot Spot)
در موتورهای انژکتوری ایران به دلیل بنزین بیکیفیت حاوی آروماتیک بالا و روغنسوزی خفیف، هر ۴۰–۵۰ هزار کیلومتر لایهای از کربن روی پیستون، سوپاپها و سقف محفظه احتراق تشکیل میشود. این لایه ضریب هدایت حرارتی بسیار پایینی دارد و دمای موضعی آن به راحتی به ۸۰۰–۹۰۰ درجه میرسد. این نقاط داغ حتی قبل از جرقه شمع، مخلوط را مشتعل میکنند و ناک پایدار ایجاد میشود که سنسور ضربه دیگر نمیتواند آن را کنترل کند.
افزایش واقعی نسبت تراکم به دلیل کربن
هر میلیمتر رسوب کربن روی پیستون و سرسیلندر، حجم محفظه احتراق را کم میکند و نسبت تراکم را تا ۰.۸–۱ واحد بالا میبرد. مثلاً موتور XU7 که نسبت تراکم اسمی ۹.۳ دارد، بعد از ۱۲۰ هزار کیلومتر به راحتی به ۱۰.۵–۱۱ میرسد و دیگر با بنزین ۸۷ اکتان ایران قابل تحمل نیست. نتیجه: ناک شدید حتی در دور متوسط و گاز ملایم.
نقش روغنسوزی در تشدید تشکیل کربن
وقتی موتور کموبیش روغن میسوزاند (حتی ۱ لیتر در ۵۰۰۰ کیلومتر)، روغن ناقص میسوزد و رسوب کربنی بسیار سخت و شیشهای تشکیل میدهد که با هیچ افزودنی پاک نمیشود. این رسوب روی سر شمع هم مینشیند و باعث پیشجرقه (Pre-Ignition) میشود که از ناک هم خطرناکتر است.
روشهای حرفهای حذف رسوب کربن و بازگشت موتور به حالت عادی
دکوهن شیمیایی قوی با مواد Walnutshell یا شاتپین با گردوی پوستکنده در فشار ۸ بار، تنها راه حذف کامل این رسوبات است. پس از مواد شیمیایی مایع (مثل Seafoam یا BG44K) در ایران جواب نمیدهد چون کربن ایرانی بسیار سخت است. پس از دکوهن، نسبت تراکم واقعی به حالت کارخانه برمیگردد و ناک حتی با بنزین معمولی هم تا ۸۰٪ کاهش مییابد. رانندگان حرفهای هر ۶۰–۸۰ هزار کیلومتر این کار را انجام میدهند و موتورشان تا ۴۰۰ هزار کیلومتر بدون ناک میماند.
با تشخیص دقیق نوع صدا و حذف رسوب کربن، بیش از ۷۰٪ مواردی که رانندگان فکر میکردند «موتورشان ناک میزند و باید بنزین سوپر بزنند»، کاملاً حل میشود و موتور دوباره نرم و بیصدا میشود.
۱۰ پرسش متداول درباره صدای تقتق هنگام گاز دادن
-
آیا هر صدای تقتق هنگام گاز دادن یعنی ناک زدن موتور؟
خیر. فقط حدود ۴۰٪ از این صداها ناک واقعی (دتونیشن) هستند. بقیه میتواند یاتاقانزده، بوش شاتون، رینگ شکسته، تایپیت خالی یا حتی تسمهتایم شل باشد.
-
چرا با بنزین سوپر زدن صدای تقتق قطع میشود ولی دوباره برمیگردد؟
چون مشکل اصلی رسوب کربن زیاد در سرسیلندر است. بنزین سوپر فقط موقتاً ناک را عقب میاندازد، اما نقاط داغ کربنی همچنان وجود دارند و بعد از مدتی دوباره ناک برمیگردد.
-
آیا ریمپ کردن موتور باعث صدای تقتق میشود؟
بله، اگر ریمپ غیراصولی و بدون در نظر گرفتن اکتان بنزین ایران باشد، آوانس بیش از حد جلو میرود و ناک شدید ایجاد میشود.
-
صدای تقتق فقط در سربالایی و با کولر روشن شنیده میشود، یعنی چی؟
این دقیقاً نشانه ناک واقعی است؛ چون بار موتور و دما بالا میرود و بنزین معمولی دیگر تحمل ندارد.
-
اگر سنسور ضربه (ناک سنسور) خراب باشد چه اتفاقی میافتد؟
ECU دیگر ناک را تشخیص نمیدهد و آوانس را عقب نمیکشد. در نتیجه ناک شدید ادامه پیدا میکند و ممکن است پیستون در چند دقیقه سوراخ شود.
-
چطور با گوشی ساده تشخیص دهیم صدا از بالا میآید یا پایین موتور؟
با یک آچار بلند یا پیچگوشتی بلند سرش را روی سرسیلندر و انتهای دیگر را به گوش بچسبانید. اگر صدا از بالا تیز و ریتمیک بود ناک یا سوپاپ است؛ اگر از پایین سنگین و کوبشی بود یاتاقان یا شاتون است.
-
آیا استفاده مداوم از اکتانافزا مشکل ناک را برای همیشه حل میکند؟
خیر، فقط موقتاً کمک میکند. رسوب کربن همچنان باقی میماند و بهمرور اکتانافزا هم جواب نمیدهد.
-
ماشین صبحها سرد تقتق ندارد ولی بعد از گرم شدن شروع میکند، یعنی چه؟
معمولاً رسوب کربن یا سر شمعهای خیلی داغ است که بعد از گرم شدن نقطه داغ ایجاد میکنند.
اگر صدای تقتق فقط در دور ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ شنیده شود و با گاز بیشتر قطع شود چه؟
۹۰٪ احتمال رزونانس مکانیکی یا لقی گژنپین و بوش شاتون است، نه ناک واقعی.
-
بهترین راه پیشگیری از ناک زدن دائمی چیست؟
همیشه بنزین سوپر + دکوهن سرسیلندر هر ۶۰–۸۰ هزار کیلومتر + استفاده از روغن باکیفیت ۵W-40 یا ۰W-40 + تمیز نگه داشتن سیستم خنککاری. با این چهار کار، تقریباً هیچ موتور ایرانی ناک نمیزند.
ممنون که تا پایان مقاله”علت صدای تق تق هنگام گاز دادن خودرو چیست؟” با ما همراه بودید.
بیشتر بخوانید:
- علت روغنسوزی موتور XU7 چیست؟
- علت صدای موتور XU7 چیست؟
- آیا بیمه بدنه شامل موتور میشود؟
- چسب موتور خودرو چیست؟
- موتور کوییک چیست؟
- موتور هاوال H2 ساخت کجاست
