علت صدای موتور XU7 چیست؟، موتور XU7 از سال ۱۳۷۵ تا امروز قلب تپنده میلیونها دستگاه پژو ۴۰۵، پارس، سمند و دنا در ایران بوده و احتمالاً پرتیراژترین موتور بنزینی تاریخ خودروسازی کشور ماست. با وجود سادگی، دوام بالا و قابلیت تعمیر آسان، این موتور از همان روز اول به «صدای تقتق» معروف شد؛ صدایی که برای خیلیها تبدیل به امضای این موتور شده و حتی بعضی آن را «طبیعی» میدانند.
اما واقعیت این است که صدای تقتق شدید و مداوم در XU7 کاملاً غیرطبیعی و نشانه وجود مشکل است. این صدا گاهی فقط آزاردهنده است و گاهی هشدار جدی خرابی قریبالوقوع و هزینههای چند ده میلیونی. در این مقاله جامع به تمام دلایل ریز و درشت این صدا، از شایعترین تا ناشناختهترین آنها، و مهمتر از همه راهحلهای واقعی و آزمایششده میپردازیم تا بدانید دقیقاً چه زمانی باید نگران شوید و چگونه میتوان یک XU7 را کاملاً بیصدا و نرم داشت.
فهرست مطالب:
علت صدای موتور XU7 چیست؟
موتور XU7 (و نسخه XU7P) یکی از پرکاربردترین موتورهای ایرانخودرو است که از سال ۱۳۷۵ تا امروز روی مدلهای مختلف نصب شده. این موتور بهطور معروف به «صدای تقتق» یا «کوبش» شهرت دارد و تقریباً هیچ XU7ای نیست که بعد از ۸۰-۱۰۰ هزار کیلومتر کارکرد، کموبیش این صدا را نداشته باشد. دلایل اصلی این صدا به ترتیب شیوع و اهمیت عبارتند از:
۱. خرابی تایپیتهای هیدرولیکی (استکانتایپیت) – شایعترین دلیل
مهمترین و معروفترین دلیل صدای تقتق XU7، خرابی یا گرفتگی تایپیتهای هیدرولیکی است. این موتور از تایپیت هیدرولیکی (بدون نیاز به تنظیم دستی سوپاپ) استفاده میکند که داخل آن یک پیستون کوچک و فنر و سوپاپ یکطرفه وجود دارد. این تایپیت با فشار روغن موتور خودش را تنظیم میکند. وقتی:
- روغن کثیف یا بیکیفیت باشد
- روغن دیر عوض شود
- فیلتر روغن بیکیفیت باشد
- فشار روغن پایین بیاید (مثلاً پمپ روغن ضعیف شود)
تایپیتها دیگر نمیتوانند روغن کافی داخل خود نگه دارند و «خالی» میشوند. در نتیجه هنگام کار موتور، اسبکها روی تایپیت خالی ضربه میزنند و صدای تقتق معروف ایجاد میشود (بهخصوص صبحها هنگام استارت سرد خیلی بلندتر است و بعد از گرم شدن کمی کمتر میشود.
راهحل: تعویض هر ۱۶ تایپیت با نمونه اصلی بهران یا توتال (تقلبی زیاد است!). معمولاً با تعویض تایپیتها ۸۰-۹۰٪ صدا از بین میرود.
۲. کمبود فشار روغن یا کیفیت پایین روغن
XU7 به شدت به فشار و کیفیت روغن حساس است. دلایل کاهش فشار روغن:
- پمپ روغن ضعیف شده (بهخصوص بعد از ۱۵۰ هزار کیلومتر)
- صافی پمپ روغن گرفته
- یاتاقانها ساییدگی زیاد دارند و روغن از کنارشان نشت میکند
- استفاده از روغن ۱۰W-40 یا ۲۰W-50 بیکیفیت یا تقلبی
وقتی فشار روغن پایین باشد، علاوه بر تایپیت، یاتاقانهای ثابت و متحرک هم شروع به کوبیدن میکنند و صدای «کوبش سنگین» از پایین موتور شنیده میشود (خیلی خطرناک).
پیشنهاد روغن: فقط روغن ۱۰W-40 SL یا SM اصلی (بهترین گزینههایی مثل توتال ۹۰۰۰، الف، بهران سوپر پیشتاز، کاسترول مگنتک). هر ۵-۷ هزار کیلومتر عوض شود.
۳. یاتاقانزدن (خیلی خطرناک – منجر به قفل موتور میشود)
اگر صدای تقتق از پایین موتور (کارتر) میآید و با افزایش دور موتور شدت آن بیشتر میشود، احتمال یاتاقانزدن بالاست. این مشکل معمولاً بعد از ۲۰۰-۳۰۰ هزار کیلومتر یا بر اثر روغن نامرغوب رخ میدهد. علائم: صدای کوبش سنگین + افت فشار روغن + داغ کردن موتور. در این حالت باید موتور باز شود و یاتاقانها و احتمالاً میللنگ تراشکاری یا تعویض شود.
۴. پینگینگ یا احتراق ناقص (صدای تقتق ریز و تیز)
اگر صدا فقط در دور بالا و زیر گاز شدید شنیده میشود و شبیه صدای «جیرجیرک» است، احتمال پینگینگ است. دلایل:
- بنزین اکتان پایین (سوپر نزنید، معمولی بریزید!)
- شمعها یا کویل خراب
- زمان جرقه (آوانس) اشتباه
- سرسیلندر یا واشر سرسیلندر مشکل دارد
۵. مشکلات دیگر (کمتر شایع)
- شل شدن پیچهای سرسیلندر یا ترکیدن واشر سرسیلندر
- خرابی اویل پمپ یا شکستن فنر سوپاپ داخل آن
- لقی بیش از حد بوش شاتون یا گژنپین
- تسمهتایم شل یا دنده میلسوپاپ لقی دارد
علل پیشرفته و کمتر شناختهشده صدای تقتق در موتور XU7
موتور XU7 حتی پس از تعویض تایپیتها و رعایت کامل سرویس روغن، گاهی همچنان صدای تقتق یا کوبش خفیفی دارد که بسیاری از مکانیکها آن را «طبیعی» میدانند، اما در واقع ریشه در طراحی و مشکلات ساختاری عمیقتری دارد. در این بخش به دلایل پیشرفتهتر و پنهانی میپردازیم که معمولاً در تعمیرگاههای معمولی تشخیص داده نمیشوند.
طراحی ذاتی سیستم روغنرسانی و نقاط ضعف هیدرولیک
یکی از اساسیترین مشکلات XU7، طراحی مسیرهای روغنرسانی به سرسیلندر است. در این موتور، روغن پس از عبور از پمپ، ابتدا به بلوک و یاتاقانها میرود و در انتهای مسیر با فشار و دبی کمتری به سرسیلندر و تایپیتها میرسد. این مشکل در نسخه XU7JP4 (پارس ELX) تا حدی با اضافه شدن کانال جداگانه روغن به سرسیلندر برطرف شد، اما در XU7 معمولی (پژو ۴۰۵ و سمند معمولی) همچنان وجود دارد.
وقتی موتور گرم میشود، ویسکوزیته روغن افت میکند و در دور پایین (درجا) فشار روغن در بالای سرسیلندر گاهی به کمتر از ۰.۸ بار میرسد. این مقدار برای پر نگه داشتن تایپیتهای هیدرولیکی کافی نیست و باعث ایجاد صدای تقتق دائمی حتی با تایپیت نو میشود. این مشکل در هوای گرم تابستان و هنگام ترافیک شدیدتر میشود.
نقش کیفیت بلوک و سرسیلندر در انتقال صدا
بسیاری از بلوکهای XU7 تولید ایرانخودرو (بهویژه سالهای ۸۵ تا ۹۵) دارای خلل و فرج ریز در ریختهگری هستند. این حفرههای میکروسکوپی باعث میشوند دیوارههای بلوک نازکتر و ارتعاشپذیرتر باشند. در نتیجه، کوچکترین لقی در یاتاقان یا پیستون به صورت صدای تقتق یا زنگمانند به کابین منتقل میشود، در حالی که در موتور TU5 همان شدت لقی تقریباً بیصدا است.
همچنین سرسیلندرهای قدیمی XU7 فاقد تقویتکنندههای کافی در ناحیه نشیمنگاه سوپاپها هستند و با گرم و سرد شدن مکرر، دچار تغییر شکل میکروسکوپی میشوند که لقی سوپاپ را افزایش میدهد.
تأثیر سیستم خنککاری ضعیف بر ایجاد صدا
موتور XU7 به شدت مستعد داغ شدن موضعی در ناحیه سوپاپ تخلیه سیلندر ۳ و ۴ است. واترپمپ ضعیف، ترموستات بیکیفیت و رسوبگرفتگی مسیرهای آب در بلوک باعث میشود دمای موضعی سرسیلندر گاهی تا ۱۱۵ درجه هم برسد. این گرمای زیاد باعث انبساط بیش از حد تایپیتها و از دست رفتن خاصیت هیدرولیکی آنها میشود. بسیاری از رانندگان گزارش میدهند که پس از تعویض واترپمپ و ترموستات اصلی و شستشوی کامل سیستم خنککاری، صدای تقتق موتور تا ۵۰٪ کاهش یافته است.
پدیده رزونانس در دورهای خاص
یکی از جالبترین دلایل صدای تقتق XU7، رزونانس مکانیکی در دور موتور ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ دور در دقیقه است. در این محدوده، فرکانس ارتعاش پیستونها و شاتونها با فرکانس طبیعی بلوک موتور همپوشانی پیدا میکند و صدای تقتق بلندی تولید میشود که با تغییر دور موتور کاملاً ناپدید میشود. این پدیده در هیچ موتور دیگری به این شدت دیده نمیشود و کاملاً مربوط به طراحی خاص XU7 است.
روشهای حرفهای و قطعی حذف صدای تقتق موتور XU7
بسیاری معتقدند صدای تقتق XU7 قابل حذف کامل نیست، اما تجربه تعمیرکاران حرفهای و رانندگان حرفهای رالی و پیست نشان میدهد با انجام یک سری تغییرات اصولی، میتوان این موتور را کاملاً بیصدا کرد. در این بخش به روشهای پیشرفته و هزینهبر اما قطعی حذف صدا میپردازیم.
تأثیر سیستم اگزوز و پایههای موتور بر تشدید صدای تقتق
طراحی سیستم اگزوز فابریک XU7 بهگونهای است که هدرز کوتاه و منبع اولیه نزدیک به بلوک، ارتعاشات فرکانس پایین موتور را بهخوبی دفع نمیکند. در نتیجه، صدای کوبش یاتاقان یا تایپیت مستقیماً از طریق لوله اگزوز به صورت «تقتق فلزی» به کابین بازتاب میشود. تعویض هدرز با نمونه ۴-۲-۱ استیل ضخیم و منبع میانی بزرگتر (بدون حذف کاتالیست) تا ۳۰٪ از شدت صدای تقتق در دور آرام میکاهد.
همچنین پایههای موتور و گیربکس فابریک پس از ۱۰۰ هزار کیلومتر کاملاً نرم و پوسیده میشوند و دیگر قادر به جذب ارتعاش نیستند. استفاده از پایههای پلیاورتان سفتتر (Shore ۸۵-۹۰) یا پایههای هیدرولیک ۲۰۶ تیپ ۶ باعث میشود ارتعاشات بلوک مستقیم به شاسی منتقل نشود و صدای تقتق داخل کابین بهطور قابلتوجهی کم شود.
نقش سنسورها و ECU در ایجاد صدای غیرمکانیکی
در خودروهای انژکتوری XU7 (پارس، سمند LX، دنا)، گاهی صدای تقتق بهدلیل استراتژی اشتباه ECU در زمان جرقه و پاشش سوخت ایجاد میشود. سنسور ضربه (Knock Sensor) معیوب یا کثیف باعث میشود ECU بهصورت مداوم آوانس را عقب بکشد و دوباره جلو ببرد؛ این نوسان جرقه دقیقاً صدای تقتق ریز شبیه پینگینگ تولید میکند که با دور موتور تغییر میکند. شستشوی سنسور ضربه با اسپری تمیزکننده الکترونیک یا تعویض آن به همراه ریست کامل ECU معمولاً این صدا را بهطور کامل حذف میکند.
همچنین مپ سنسور کثیف یا سنسور موقعیت میلسوپاپ خراب باعث احتراق ناقص لحظهای و صدای «تقه» در دور آرام میشود که کاملاً الکترونیکی است و با تعویض سنسور برطرف میگردد.
ارتقاء کامل سیستم روغنرسانی (Oil System Upgrade)
بهترین و مؤثرترین راه، اضافه کردن کیت روغنرسانی اضافی به سرسیلندر است. در این روش:
- یک شیر یکطرفه و خط روغن جداگانه از خروجی پمپ روغن مستقیم به بالای سرسیلندر کشیده میشود
- اویل کولر خارجی با فن نصب میشود
- پمپ روغن تقویتشده XU7JP4 یا حتی پمپ روغن ۲۰۶ تیپ ۵ جایگزین میشود
با این تغییرات، فشار روغن در سرسیلندر حتی در دور پایین به بیش از ۲ بار میرسد و تایپیتها همیشه پر میمانند. هزینه این تغییرات حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان است اما نتیجه آن موتوری کاملاً بیصدا حتی در ۳۰۰ هزار کیلومتر کارکرد است.
استفاده از تایپیتهای تقویتشده و روغنهای خاص
برخی شرکتهای تیونینگ، تایپیتهای مخصوص XU7 با سوپاپ یکطرفه قویتر و فنر سفتتر تولید کردهاند که تا فشار ۰.۵ بار هم کار میکنند (در حالی که تایپیت اصلی در زیر ۱ بار خالی میشود). همچنین استفاده از روغنهای تمام سنتتیک ۰W-40 یا ۵W-40 با پایه PAO (مانند Motul 300V یا Liqui Moly Synthoil) باعث میشود ویسکوزیته در دمای بالا بسیار بهتر حفظ شود و تایپیتها دیرتر خالی شوند.
تراشکاری و بالانس دقیق قطعات دوار
در موتورهای با کارکرد بالای ۲۰۰ هزار کیلومتر، حتی با یاتاقان نو، به دلیل لنگی میللنگ و عدم بالانس دقیق شاتونها و پیستونها، ارتعاش وجود دارد. تراشکاری میللنگ با دقت ۰.۰۱ میلیمتر و بالانس دینامیکی کامل مجموعه شاتون-پیستون-میللنگ میتواند صدای باقیمانده را تا ۷۰٪ کاهش دهد.
تغییرات ساختاری روی بلوک و سرسیلندر
تعویض بلوک با نمونههای قدیمیتر فرانسوی (قبل از ۱۹۹۵) یا بلوکهای XU7JP4 که دیوارههای ضخیمتری دارند، به طور چشمگیری صدا را کاهش میدهد. همچنین برخی تعمیرکاران با پر کردن حفرههای بلوک با رزین مخصوص (Block Filler) سختی بلوک را افزایش میدهند که انتقال صدا را به شدت کم میکند.
در نهایت، موتور XU7 با تمام مشکلاتش، با رعایت دقیق سرویس و انجام تغییرات حرفهای، قابلیت تبدیل شدن به یک موتور بسیار کمصدا و قابل اعتماد را دارد – چیزی که بسیاری از دارندگان پژو ۴۰۵ و پارس قدیمی با کارکرد بالای ۵۰۰ هزار کیلومتر و صدای بسیار کم، آن را ثابت کردهاند.
۱۰ پرسش متداول درباره صدای تقتق موتور XU7
-
آیا صدای تقتق موتور XU7 طبیعی است؟
خیر. صدای تقتق خفیف در صبح سرد تا چند ثانیه قابل قبول است، اما صدای مداوم و بلند (بهخصوص بعد از گرم شدن موتور) کاملاً غیرطبیعی و نشانه مشکل است.
-
صدای تقتق از بالا میآید یا پایین؟
چگونه تشخیص دهیم؟ اگر صدا از قسمت بالای موتور (نزدیک درپوش سوپاپ) باشد معمولاً تایپیت یا سوپاپ است. اگر از پایین و کارتر شنیده شود، احتمال یاتاقانزدن یا شاتون بسیار بالاست و باید فوراً موتور خاموش شود.
-
با تعویض تایپیتها صدا کاملاً از بین میرود؟
در ۸۵-۹۰ درصد موارد بله، صدای تقتق تقریباً صفر میشود. در ۱۰-۱۵ درصد باقیمانده مشکل از فشار روغن پایین، لقی پیستون یا کیفیت پایین بلوک است.
-
بهترین روغن برای حذف صدای تقتق XU7 چیست؟
روغن تمامسنتتیک ۵W-40 یا ۰W-40 پایه PAO (مثل Motul 300V، Liqui Moly Synthoil، Mobil 1 FS) یا حداقل نیمهسنتتیک ۱۰W-40 SL/SM اصلی (توتال ۹۰۰۰، الف، بهران سوپر پیشتاز) هر ۵-۶ هزار کیلومتر.
-
هر چند هزار کیلومتر باید تایپیتها را عوض کرد؟
توصیه میشود بین ۸۰ تا ۱۲۰ هزار کیلومتر یکبار همه ۱۶ تایپیت با نمونه اصلی (بهتر است توتال یا بهران فیلتر) تعویض شوند.
-
اگر یاتاقان زده باشد چه علائمی دارد؟
صدای کوبش سنگین از پایین موتور، افت شدید فشار روغن (چراغ روغن روشن میشود)، داغ کردن سریع، و گاهی دود آبی غلیظ. در این حالت رانندگی ممنوع و باید موتور باز شود.
-
آیا بنزین معمولی باعث تقتق میشود؟
بله، بنزین با اکتان پایین باعث پینگینگ و صدای تقتق ریز در دور بالا میشود. استفاده مداوم بنزین سوپر بریزید.
-
چرا بعد از تعویض تایپیت و روغن باز هم صدا دارم؟
معمولاً به دلیل فشار روغن پایین (پمپ روغن ضعیف، صافی گرفته، یاتاقان لقی زیاد)، داغی بیش از حد سرسیلندر، یا لقی پیستون و بوش شاتون است.
-
آیا نصب اویل کولر خارجی واقعاً صدا را کم میکند؟
بله، کاهش ۱۵-۲۰ درجهای دمای روغن باعث حفظ ویسکوزیته و فشار بهتر در سرسیلندر میشود و صدای تایپیت تا ۵۰٪ کاهش مییابد.
-
آیا موتور XU7 را میتوان کاملاً بیصدا کرد؟
بله، با ترکیب تعویض تایپیت اصلی + روغن تمامسنتتیک + تقویت سیستم روغنرسانی + بالانس دقیق + سیستم خنککاری سالم، بسیاری از XU7های بالای ۴۰۰-۵۰۰ هزار کیلومتر کاملاً بیصدا و نرم کار میکنند.
ممنون که تا پایان مقاله”علت صدای موتور XU7 چیست؟” با ما همراه بودید.
بیشتر بخوانید:
