علائم خرابی زغال دینام چیست؟
علائم خرابی زغال دینام چیست؟، زغال دینام (جاروبک) دو قطعه کوچک و ارزانقیمت داخل دینام است که وظیفه انتقال برق به روتور چرخان را دارد، اما وقتی تمام میشود یا میسوزد، کل سیستم شارژ خودرو از کار میافتد و راننده با مشکلات جدی مثل خاموش شدن ناگهانی، خالی شدن باتری و حتی سوختن کامل دینام مواجه میشود.
جالب اینجاست که در خودروهای ایرانی (پراید، پژو ۴۰۵، ۲۰۶، سمند، دنا و…) خرابی زغال بعد از ۱۲۰ تا ۲۰۰ هزار کیلومتر بسیار شایع است و هزینه تعمیر آن بسیار پایین (زیر یک میلیون تومان) است، اما اگر نادیده گرفته شود، هزینه چند میلیونی روی دستتان میگذارد. در این مقاله تمام علائم، روشهای تشخیص سریع، تعمیر و پیشگیری از خرابی زغال دینام بهطور کامل و کاربردی توضیح داده شده است.
فهرست مطالب:
علائم خرابی زغال دینام چیست؟
زغال دینام (یا جاروبک) دو قطعه کوچک گرافیتی-مسی هستند که برق را از قسمت ثابت دینام (استاتور) به قسمت چرخان (روتور) منتقل میکنند. وقتی زغالها تمام میشوند، جرقه میزنند یا کاملاً قطع میشوند، سیستم شارژ خودرو بهسرعت مختل میشود. خرابی زغال یکی از شایعترین مشکلات دینام در خودروهای ایرانی (پراید، پژو ۴۰۵، سمند، ۲۰۶، پارس، دنا و…) است و معمولاً بعد از ۱۲۰ تا ۲۰۰ هزار کیلومتر رخ میدهد.
علائم اصلی و مهم خرابی زغال دینام به ترتیب شدت عبارتند از:
روشن شدن یا چشمک زدن چراغ باتری روی داشبورد
شایعترین و اولین علامت است. وقتی زغال کوتاه میشود، تماس ضعیف شده و ولتاژ شارژ نوسان میکند؛ در نتیجه چراغ باتری بهصورت چشمکزن یا کمنور و پرنور روشن میشود، بهخصوص در دور بالا یا هنگام روشن کردن کولر و چراغها.
کمنور شدن یا نوسان نور چراغهای جلو و داخل کابین
چون شارژ باتری ضعیف میشود، ولتاژ کل سیستم افت میکند و چراغها بهخصوص در شب کمنور یا لرزان میشوند.
بوی سوختگی یا لاستیک سوخته از زیر کاپوت
زغالها هنگام جرقه زدن گرمای زیاد تولید میکنند و بوی شبیه لاستیک سوخته یا پلاستیک ذوبشده میدهد. این بو معمولاً صبحها یا بعد از رانندگی طولانی بیشتر حس میشود.
شنیدن صدای جیرجیر، ناله یا زوزه از سمت دینام
وقتی زغال تمام شده و فنرها دیگر نمیتوانند آن را به حلقههای روتور فشار دهند، صدای خشخش یا جیرجیر مداوم (بهخصوص در دور بالا) شنیده میشود.
خاموش شدن ناگهانی خودرو در حال حرکت یا سخت استارت خوردن
باتری بهتدریج خالی میشود و وقتی ولتاژ زیر ۱۰.۵ ولت برسد، خودرو در حال حرکت خاموش میشود یا صبحها استارت نمیزند.
جرقه زدن شدید از پشت دینام در شب
اگر شب زیر کاپوت را نگاه کنید، جرقههای آبی یا نارنجی پشت دینام دیده میشود که نشانه قطعی کامل تماس زغالهاست.
عملکرد ضعیف شیشهبالابر، ضعیف، کند شدن فن کولر، قطع و وصل شدن ضبط و صفحه نمایش تمام لوازم برقی خودرو به دلیل کمبود ولتاژ دچار اختلال میشوند.
داغ شدن بیش از حد بدنه دینام
زغال خراب باعث افزایش مقاومت و جرقه میشود؛ در نتیجه دینام خیلی داغ میشود و حتی ممکن است پلاستیکهای اطراف آن آب شود.
افت ولتاژ شارژ زیر ۱۳.۴ ولت یا نوسان شدید
با مولتیمتر سرباتری را چک کنید؛ اگر در دور موتور ۲۰۰۰ ولتاژ از ۱۳.۸ ولت پایینتر آمد یا مدام بالا و پایین میپرید، زغالها تمام شدهاند.
در نهایت، هزینه تعویض زغال دینام بسیار کم است (در سال ۱۴۰۴ حدود ۳۵۰ تا ۷۵۰ هزار تومان همراه دستمزد) و اگر بهموقع تعویض شود، از سوختن کامل دینام و هزینههای چند میلیونی جلوگیری میکند. هر وقت یکی از علائم بالا را دیدید، فوراً به برقکار ماهر مراجعه کنید؛ چون ادامه رانندگی با زغال تمامشده معمولاً منجر به سوختن دیودها و آفتامات دینام میشود.
روشهای دقیق تشخیص خرابی زغال دینام بدون باز کردن دینام
زغال دینام قطعه کوچکی است، اما خرابی آن میتواند کل سیستم برق خودرو را فلج کند. خوشبختانه در ۹۵ درصد موارد بدون نیاز به باز کردن دینام و فقط با چند تست ساده و ابزار معمولی میتوان مطمئن شد که مشکل دقیقاً از زغال است یا خیر. در این بخش تمام روشهای عملی و حرفهای که برقکاران با تجربه در ایران استفاده میکنند، گامبهگام توضیح داده شده است.
تست ولتاژ شارژ با مولتیمتر در شرایط مختلف
مولتیمتر را روی رنج ۲۰ ولت DC بگذارید و پرابها را به سرباتری وصل کنید. موتور را روشن کنید و در دور آرام (۸۵۰–۹۰۰ دور) ولتاژ باید بین ۱۳.۸ تا ۱۴.۴ ولت ثابت بماند. حالا چراغهای جلو، کولر، بخاری و ضبط را همزمان روشن کنید. اگر ولتاژ ناگهان زیر ۱۳.۲ ولت افت کرد یا شروع به نوسان شدید کرد (مثلاً ۱۲.۸ → ۱۴.۱ → ۱۳.۳)، تقریباً قطعی است که زغالها ضعیف شدهاند. در مرحله بعد دور موتور را به ۳۰۰۰ برسانید؛ اگر ولتاژ بهجای بالا رفتن، پایینتر آمد یا مدام پرید، زغالها دیگر نمیتوانند جریان کافی را منتقل کنند.
مشاهده جرقهزدن زغال در تاریکی
شب یا در پارکینگ تاریک کاپوت را باز کنید و موتور را روشن کنید. از پشت دینام (محل جاذغال) نگاه کنید. اگر جرقههای آبیرنگ مداوم یا جرقههای درشت نارنجی دیدید، زغال تمام شده یا فنرهای فشار دهنده ضعیف شدهاند. در زغال سالم فقط در لحظه استارت زدن جرقه خیلی کوچک دیده میشود، نه در حال کارکرد عادی.
تست صدای دینام با گوشی پزشکی مکانیکی
یک آچار بلند یا پیچگوشتی بزرگ را بهعنوان گوشی روی بدنه آلومینیومی دینام بگذارید و انتهای آن را کنار گوش بگیرید. صدای «خشخش» ریز و مداوم یا «تقتق» فلزی یعنی زغال روی حلقههای روتور میکوبد و دیگر تماس یکنواخت ندارد. اگر صدا شبیه «زوزه» یا «جیرجیر» بلند باشد، معمولاً بلبرینگ خراب است، اما اگر صدا ریز و جرقهمانند باشد، قطعاً زغال است.
تست مقاومت اهمی زغال با اهممتر
اگر دینام قابل جدا کردن باشد (مثل پراید، پژو ۴۰۵، سمند معمولی)، دو پراب اهممتر را به دو حلقه مسی روتور (اسلیپرینگ) بزنید. مقاومت باید کمتر از ۵ اهم باشد. اگر بینهایت یا چند صد اهم نشان داد، زغال قطع شده یا حلقهها را میساید و مسیر برق بسته نیست.
تست افت ولتاژ هنگام بارگذاری شدید
یک مصرفکننده سنگین مثل لامپ ۱۰۰ وات یا هیتر برقی ۱۲ ولت را مستقیم به خروجی دینام (ترمینال B+) وصل کنید. در دور ۲۰۰۰ اگر ولتاژ از ۱۳.۵ ولت پایینتر آمد یا چراغ باتری چشمک زد، زغال دیگر توان انتقال جریان بالا را ندارد.
تعمیر، تعویض زغال و نکات مهم پیشگیری از خرابی مجدد
وقتی تشخیص قطعی شد، دو راه پیش رو دارید: تعمیر دینام یا تعویض کامل آن. در این بخش دقیقاً گفته میشود کدام راه بهصرفهتر است، چه زغالی بخرید و چطور از تکرار مشکل در ۶ ماه آینده جلوگیری کنید.
انتخاب زغال با کیفیت و جنس مناسب خودرو
زغالها انواع مختلفی دارند. برای پراید، تیبا و پژو ۴۰۵ حتماً زغال مسدار ژاپنی یا کرهای (برند Mando، Valeo، Seger) بخرید؛ قیمت جفتی حدود ۳۵۰ تا ۵۵۰ هزار تومان است. زغال چینی بعد از ۲۰–۳۰ هزار کیلومتر دوباره تمام میشود. برای پژو ۲۰۶، پارس TU5، سمند EF7 و دنا حتماً زغال اصلی ایساکو یا والئو با فنر قوی بگیرید؛ قیمت حدود ۶۵۰ تا ۹۵۰ هزار تومان. زغال بیکیفیت باعث سوختن سریع حلقههای روتور و تعمیر چند میلیونی میشود.
مراحل تعویض زغال توسط خودتان (در خانه)
ابتدا سر منفی باتری را باز کنید. جاذغال را با پیچگوشتی باز کنید (در اکثر دینامها فقط دو پیچ دارد). زغالهای جدید را با فنر داخل جاذغال قرار دهید و مطمئن شوید کاملاً در شیار خود نشستهاند. قبل از بستن، حلقههای مسی روتور را با سمباده ۱۰۰۰ خیلی نرم تمیز کنید تا صاف و براق شوند. بعد از بستن، ۱۰–۱۵ ثانیه استارت بزنید تا زغالها روی حلقه جا بیفتد. این کار برای پراید و ۴۰۵ کمتر از ۳۰ دقیقه طول میکشد و هزینهاش زیر ۷۰۰ هزار تومان است.
تراش حلقههای روتور و تعویض بلبرینگ همزمان
اگر حلقههای مسی روتور خط افتاده یا شیار دارد، حتماً باید با دستگاه تراش مخصوص صاف شود (هزینه حدود ۳۰۰–۴۰۰ هزار تومان). همزمان بلبرینگ جلو و عقب دینام را هم عوض کنید، چون معمولاً وقتی زغال تمام میشود، بلبرینگ هم شل شده و باعث لرزش و خرابی مجدد زغال میشود.
علت خرابی زغال در کمتر از ۵۰ هزار کیلومتر
بیشتر مواقع به دلیل تسمه خیلی سفت (فشار زیاد به بلبرینگ و زغال)، روغنریزی روی دینام (روغن باعث خوردگی سریع زغال میشود)، استفاده از دینام استوک یا تعمیرشده بیکیفیت و رانندگی طولانی در ترافیک شدید با کولر روشن است. برای پیشگیری، هر ۱۰ هزار کیلومتر تسمه را چک کنید، نشتی روغن را رفع کنید و از دینام نو یا تعمیرشده معتبر استفاده کنید.
هزینه واقعی تعمیر زغال دینام در سال ۱۴۰۴
تعویض فقط زغال + تراش حلقه + بلبرینگ: ۱.۲ تا ۲ میلیون تومان (بسته به مدل خودرو). دینام کامل نو برای پراید و ۴۰۵ حدود ۵ تا ۶.۵ میلیون، برای ۲۰۶ و دنا ۹ تا ۱۲ میلیون تومان. بنابراین تعمیر زغال در ۹۰ درصد موارد کاملاً بهصرفه و منطقی است، مگر اینکه دیود یا روتور هم سوخته باشد.
با رعایت این نکات، بعد از تعویض زغال میتوانید دوباره ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار کیلومتر بدون مشکل رانندگی کنید و از هزینههای سنگین دینام نو در امان بمانید.
آیا همیشه باید زغال را تعویض کنیم یا میشود آن را ترمیم کرد؟
خیلی از رانندگان وقتی برقکار میگوید «زغال تمام شده»، فوراً تعویض کنید»، فکر میکنند حتماً باید دینام را باز کنند و هزینه زیاد بدهند؛ در حالی که در برخی موارد ساده میتوان همین زغال قدیمی را ترمیم کرد و چند ده هزار کیلومتر دیگر کار کند.
ترمیم موقت با سمبادهزدن سطح تماس
اگر زغال هنوز حداقل ۶–۷ میلیمتر طول داشته باشد و فقط سطح آن صاف یا شیاردار شده باشد، برقکارهای قدیمی با سمباده ۸۰۰ یا ۱۰۰۰ خیلی نرم سطح زغال را گرد میکنند تا دقیقاً روی انحنای حلقه مسی روتور بنشیند. این کار تماس را دوباره برقرار میکند و معمولاً ۲۰ تا ۴۰ هزار کیلومتر دیگر جواب میدهد. هزینهاش فقط ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان است و برای خودروهای کارکرده با ارزش پایین کاملاً بهصرفه است.
روش «کشیدن زغال (افزایش طول)
در تعمیرگاههای حرفهای با دستگاه مخصوص، یک لایه نازک گرافیت-مس به انتهای زغال جوش میدهند و دوباره طول آن را به ۱۴–۱۵ میلیمتر میرسانند. این روش در پراید و پژو ۴۰۵ بسیار رایج است و زغال ترمیمشده تا ۸۰–۱۰۰ هزار کیلومتر کار میکند. هزینه حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان است و از خرید زغال نو چینی هم بهتر جواب میدهد.
چه موقع ترمیم ممنوع است؟
اگر زغال زیر ۵ میلیمتر مانده یا فنر جاذغال شل شده یا حلقههای روتور شیار عمیق انداخته، ترمیم فایده ندارد و فقط پول هدر دادن است؛ باید زغال نو با کیفیت و تراش روتور انجام شود.
در نهایت، ترمیم زغال فقط راهحل موقت و برای شرایط اضطراری است. برای رانندگی طولانی و مطمئن، همیشه تعویض با زغال اصلی یا کرهای و تراش دقیق روتور بهترین و اقتصادیترین انتخاب باقی میماند.
۱۰ پرسش متداول درباره خرابی زغال دینام
زغال دینام دقیقاً کجای دینام است و چه کاری انجام میدهد؟
زغال دو قطعه گرافیتی-مسی کوچک است که در محفظه جاذغال پشت دینام قرار دارد و با فشار فنر به حلقههای مسی روتور میچسبد تا برق را به سیمپیچ روتور برساند.
اولین و شایعترین علامت خرابی زغال چیست؟
چشمک زدن یا روشن و خاموش شدن چراغ باتری باتری روی داشبورد، بهخصوص وقتی کولر یا چراغها روشن باشد.
آیا کمنور شدن چراغهای جلو همیشه یعنی زغال تمام شده؟
نه همیشه، ولی وقتی همراه با چشمک زدن چراغ باتری و بوی سوختگی باشد، ۹۰٪ تقصیر زغال است.
چرا از زیر کاپوت بوی لاستیک سوخته میآید؟
زغال در حال جرقه زدن و سوختن است؛ گرمای شدید جرقه باعث ذوب شدن عایق سیمها یا خود زغال میشود.
آیا میتوان با زغال تمامشده باز هم رانندگی کرد؟
فقط چند ساعت یا حداکثر یک روز؛ بعد از آن باتری کاملاً خالی شده و خودرو در حال حرکت خاموش میشود.
هزینه تعویض زغال دینام در سال ۱۴۰۴ چقدر است؟
فقط تعویض زغال + دستمزد: ۴۵۰ تا ۹۵۰ هزار تومان. همراه تراش روتور و بلبرینگ: ۱.۲ تا ۲ میلیون تومان.
آیا میتوان خودمان در خانه زغال را عوض کنیم؟
بله، در پراید، ۴۰۵ و سمند با یک پیچگوشتی و ۲۰ دقیقه وقت کاملاً امکانپذیر است.
چرا بعضیها بعد از ۶ ماه دوباره زغال تمام میکنند؟
چون زغال چینی بیکیفیت خریدهاند یا تسمه خیلی سفت است یا روغن روی دینام نشتی روغن دارد.
اگر جرقه آبی از پشت دینام ببینیم یعنی چه؟
زغال تقریباً تمام شده و دیگر تماس کامل ندارد؛ باید همان روز تعویض شود وگرنه دیودها میسوزند.
آیا خرابی زغال به باتری یا کامپیوتر ماشین آسیب دائمی میزند؟
بله؛ ادامه رانندگی باعث خالی شدن کامل باتری، فشار به ECU و در موارد شدید سوختن کامل دینام و حتی آسیب به کامپیوتر خودرو میشود. بهتر است همان لحظه که چراغ باتری چشمک زد، ماشین را خاموش کنید و به برقکار ببرید.
ممنون که تا پایان مقاله”علائم خرابی زغال دینام چیست؟” با ما همراه بودید.
بیشتر بخوانید:
- علت روشن شدن چراغ باتری در دور بالا چیست؟
- علت خام سوزی و بوی بنزین در خودرو چیست؟
- علت لرزش دنده هنگام حرکت خودرو چیست؟
- علت صدای تق تق هنگام گاز دادن خودرو چیست؟
- علت روغنسوزی موتور XU7 چیست؟
- علت صدای موتور XU7 چیست؟
- آیا بیمه بدنه شامل موتور میشود؟
- چسب موتور خودرو چیست؟
- موتور کوییک چیست؟
- موتور هاوال H2 ساخت کجاست
