آیا ضد یخ کاسپین اسیدی است یا روغنی؟

خواندن این مطلب 8 دقیقه زمان میبرد

آیا ضد یخ کاسپین اسیدی است یا روغنی؟، در بازار لوازم یدکی ایران، هیچ سؤالی به اندازه «ضد یخ کاسپین اسیدی هست یا روغنی؟» تکراری و در عین حال گیج‌کننده نیست. این دو کلمه «اسیدی» و «روغنی» سال‌هاست که به جای اصطلاحات علمی واقعی به کار می‌روند و باعث شده بسیاری از رانندگان در انتخاب ضد یخ مناسب برای خودرو خود سردرگم شوند.

واقعیت این است که هیچ ضد یخی به معنای واقعی کلمه نه اسیدی است و نه حاوی روغن؛ این فقط یک نام‌گذاری عامیانه برای دو نسل کاملاً متفاوت از تکنولوژی کولانت است. در این مقاله قصد داریم به زبان ساده و با استناد به دانش شیمی خودرو و تجربه واقعی بازار ایران، ابهام این موضوع را برای همیشه برطرف کنیم و به شما کمک کنیم دقیقاً بدانید برای خودروتان کدام مدل ضد یخ کاسپین مناسب است و چرا.

فهرست مطالب:

آیا ضد یخ کاسپین اسیدی است یا روغنی؟
تفاوت‌های شیمیایی و عملکردی واقعی بین ضد یخ اسیدی و روغنی
تجربیات واقعی مصرف‌کنندگان و تعمیرکاران ایرانی از ضد یخ کاسپین روغنی

آیا ضد یخ کاسپین اسیدی است یا روغنی؟

ضد یخ کاسپین، مانند اکثر برندهای معتبر ایرانی و خارجی، به خودی خود نه «اسیدی» است و نه «روغنی» به معنای واقعی و علمی این کلمات. این دو اصطلاح (اسیدی و روغنی) در بازار ایران کاملاً عامیانه و غیرعلمی هستند و بیشتر برای تمایز بین دو نسل متفاوت تکنولوژی ضد یخ به کار می‌روند. در واقع هیچ ضد یخی «روغن» ندارد و هیچ‌کدام هم در حالت تازه و استاندارد اسیدی نیستند.

دسته‌بندی علمی واقعی ضد یخ‌ها (به جای اسیدی/روغنی):

IAT (Inorganic Additive Technology) → نسل قدیمی (معمولاً سبز رنگ)

- افزودنی‌های غیرآلی مثل سیلیکات، فسفات، نیتریت و بورات
- طول عمر: ۲ سال یا حداکثر ۵۰٬۰۰۰ کیلومتر
- در ایران به آن‌ها «ضد یخ اسیدی» یا «معدنی» می‌گویند
- با گذشت زمان و تجزیه اتیلن گلیکول، pH پایین می‌آید و خاصیت اسیدی پیدا می‌کند → باعث خوردگی آلومینیوم، واشرها و پمپ آب می‌شود.

OAT (Organic Acid Technology) → نسل جدید (معمولاً قرمز، صورتی، نارنجی یا بنفش)

- افزودنی‌های کاملاً آلی بر پایه کربوکسیلات‌ها
- فاقد سیلیکات، فسفات، بورات و آمین
- طول عمر: ۵ سال یا ۲۰۰٬۰۰۰–۳۰۰٬۰۰۰ کیلومتر
- در ایران به آن‌ها «ضد یخ روغنی» یا «آلی» می‌گویند (چون سطح مایع کمی لیزتر و روغنی‌تر به نظر می‌رسد)

HOAT (Hybrid OAT) → ترکیبی مقدار کمی سیلیکات یا افزودنی غیرآلی + کربوکسیلات‌های آلی (معمولاً رنگ آبی یا فیروزه‌ای)

ضد یخ کاسپین دقیقاً کجای این دسته‌بندی است؟

شرکت کاسپین چند نوع ضد یخ/کولانت تولید می‌کند:

کاسپین OAT (کولانت قرمز یا صورتی) این همان چیزی است که مردم به آن «ضد یخ روغنی کاسپین» می‌گویند. تکنولوژی کاملاً آلی (OAT)، بدون سیلیکات، بدون فسفات، بدون نیتریت و آمین. طول عمر ۵ سال، محافظت عالی از آلومینیوم، مس، برنج و واشرها. مناسب اکثر خودروهای داخلی (پژو، پراید، سمند، دنا، تارا) و بسیاری از خودروهای خارجی پس از ۲۰۰۰ به بعد.
کاسپین HOAT (کولانت آبی یا فیروزه‌ای) ترکیبی، برای خودروهایی که سازنده توصیه به کولانت آبی یا G11/G48 کرده (مثل برخی فولکس‌واگن، بنز قدیمی‌تر و …).
کاسپین IAT (ضد یخ سبز معمولی) هنوز هم تولید می‌شود ولی سهم بسیار کمی از فروش دارد و بیشتر برای خودروهای خیلی قدیمی (قبل از ۱۹۹۵) یا مخلوط کردن موقت استفاده می‌شود.

نتیجه‌گیری عملی برای مصرف‌کننده ایرانی

اگر ماشین شما بعد از سال ۱۳۸۵ (۲۰۰۶ میلادی) تولید شده، ۹۹٪ باید از کولانت قرمز یا صورتی کاسپین (OAT) استفاده کنید که در بازار به «ضد یخ روغنی کاسپین» معروف است.
استفاده از ضد یخ سبز قدیمی (اسیدی) در خودروهای جدید باعث خوردگی سریع رادیاتور آلومینیومی، واترپمپ و سرسیلندر می‌شود.
کاسپین روی قوطی‌های OAT خود به وضوح نوشته «Long Life – Organic – Silicate Free – ۵ سال ضمانت» که یعنی دقیقاً همان چیزی است که در دنیا به آن «روغنی» می‌گویند.

تفاوت‌های شیمیایی و عملکردی واقعی بین ضد یخ اسیدی و روغنی

وقتی از اصطلاح «اسیدی» و «روغنی» حرف می‌زنیم، در واقع داریم درباره دو فلسفه کاملاً متفاوت در ساخت افزودنی‌های ضد خورندگی صحبت می‌کنیم که تأثیر بسیار عمیقی بر عمر موتور، رادیاتور، واترپمپ و حتی سیستم گرمایش کابین می‌گذارند. درک این تفاوت‌ها باعث می‌شود بفهمیم چرا شرکت‌های خودروسازی از اواسط دهه ۱۹۹۰ به بعد به سمت تکنولوژی آلی (همان روغنی) مهاجرت کردند.

مکانیزم عملکرد افزودنی‌های غیرآلی (IAT) در ضد یخ‌های اسیدی

در ضد یخ‌های قدیمی یا همان اسیدی، از ترکیباتی مثل سیلیکات، فسفات، بورات و نیتریت به عنوان بازدارنده خوردگی استفاده می‌شود. این مواد بلافاصله پس از ریختن در موتور یک لایه محافظ نازک روی تمام سطوح فلزی ایجاد می‌کنند. سیلیکات‌ها به سرعت روی آلومینیوم می‌نشینند و فسفات‌ها روی فولاد و چدن لایه تشکیل می‌دهند. این لایه در ابتدا بسیار مؤثر است و به همین دلیل ضد یخ‌های سبز قدیمی در سال‌های اول عملکرد خوبی دارند. اما مشکل اصلی اینجاست که این لایه مدام در حال فرسایش و بازسازی است.

هر بار که موتور روشن و خاموش می‌شود و دما تغییر می‌کند، بخشی از این لایه کنده می‌شود و دوباره تشکیل می‌شود. این فرآیند باعث مصرف مداوم افزودنی‌ها می‌شود و بعد از حدود ۳۰ تا ۵۰ هزار کیلومتر تقریباً تمام سیلیکات و فسفات موجود در مایع خسته می‌شوند. وقتی این اتفاق می‌افتد، اتیلن گلیکول شروع به اکسید شدن می‌کند و اسیدهای آلی ضعیفی مثل گلیکولیک اسید، فرمیک اسید و اگزالیک اسید تولید می‌شود.

این اسیدها pH مایع را به شدت پایین می‌آورند (گاهی تا زیر ۷) و محیط را کاملاً اسیدی می‌کنند. در نتیجه، خوردگی الکتروشیمیایی در رادیاتور آلومینیومی، سرسیلندر و واترپمپ به شکل حفره‌ای (pitting corrosion) آغاز می‌شود. این همان دلیلی است که به این نوع ضد یخ «اسیدی» می‌گویند؛ نه اینکه از اول اسیدی باشد، بلکه در طول زمان به اسید تبدیل می‌شود.

مکانیزم عملکرد افزودنی‌های آلی (OAT) در ضد یخ‌های روغنی

در مقابل، ضد یخ‌های آلی یا همان روغنی کاسپین از کربوکسیلات‌های آلی (مثل ۲-اتیل هگزانوئیک اسید و سباسیک اسید) به عنوان بازدارنده اصلی استفاده می‌کنند. این مواد برخلاف سیلیکات و فسفات، لایه سراسری روی فلز نمی‌نشینند؛ بلکه فقط در نقاطی که خوردگی شروع شده یا احتمال خوردگی بالاست، به صورت شیمیایی جذب سطح فلز می‌شوند و یک لایه تک‌مولکولی بسیار مقاوم ایجاد می‌کنند.

به همین دلیل مصرف این افزودنی‌ها بسیار کند است و تقریباً تا ۳۰۰ هزار کیلومتر یا ۵ سال همچنان فعال باقی می‌مانند. کربوکسیلات‌ها همچنین خاصیت بافری بسیار خوبی دارند و حتی اگر مقداری اتیلن گلیکول تجزیه شود، pH مایع را در محدوده ۸٫۲ تا ۸٫۸ نگه می‌دارند. این قلیائیت ملایم نه تنها خوردگی را متوقف می‌کند، بلکه از تشکیل رسوبات کلسیمی و منیزیمی هم جلوگیری می‌کند. یکی دیگر از مزایای مهم این است که کربوکسیلات‌ها با واشرهای سیلیکونی و لاستیک‌های EPDM که در خودروهای جدید استفاده می‌شوند کاملاً سازگارند، در حالی که سیلیکات‌های ضد یخ‌های اسیدی به مرور زمان این واشرها را شکننده می‌کنند.

چرا ضد یخ کاسپین روغنی احساس لیز بودن می‌دهد؟

بسیاری از مصرف‌کنندگان وقتی کولانت قرمز یا صورتی کاسپین را لمس می‌کنند، احساس می‌کنند کمی روغنی است. این حس کاملاً واقعی است، اما به معنای وجود روغن معدنی نیست. این لیز بودن به دلیل حضور پلیمرهای آکریلیک و پلی‌الکترولیت‌های آلی است که برای بهبود انتقال حرارت و جلوگیری از کاویتاسیون (حباب‌زایی در پمپ آب) به فرمول اضافه شده‌اند.

این مواد باعث می‌شوند مایع سطح تنش کمتری داشته باشد و روی دست حس صابون یا روغن بدهد، اما کاملاً محلول در آب هستند و هیچ اثری از روغن پایه یا مواد نفتی ندارند.

تجربیات واقعی مصرف‌کنندگان و تعمیرکاران ایرانی از ضد یخ کاسپین روغنی

در طول ده سال گذشته، با افزایش تولید خودروهای مجهز به رادیاتور آلومینیومی و سرسیلندر آلومینیومی در ایران (از پژو ۲۰۶ و سمند EF7 به بعد)، استفاده از ضد یخ روغنی کاسپین به یک استاندارد غیررسمی در تعمیرگاه‌ها تبدیل شده است. اما این تغییر بدون چالش نبوده و تجربیات جالبی از دل بازار به دست آمده است.

مشکلات رایج ناشی از استفاده اشتباه از ضد یخ اسیدی در خودروهای جدید

تعمیرکاران قدیمی‌تر هنوز عادت دارند ضد یخ سبز را به همه خودروها پیشنهاد کنند، چون «همیشه همین بوده». نتیجه این توصیه، مراجعه تعداد زیادی خودرو با کارکرد ۵۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر به تعمیرگاه با علائم زیر است: نشتی از واترپمپ به دلیل خوردگی پروانه آلومینیومی، گرفتگی شدید اواپراتور بخاری (به دلیل رسوب سیلیکات)، خوردگی حفره‌ای در رادیاتور که باعث مخلوط شدن آب و روغن می‌شود، و حتی ترک خوردن واشر سرسیلندر در موتورهای TU5 و EF7.

یکی از تعمیرکاران معروف تهران در سال ۱۴۰۲ اعلام کرد که بیش از ۷۰ درصد خودروهای زیر ۱۰ سالی که برای تعویض واترپمپ یا رادیاتور مراجعه می‌کنند، داخل سیستم‌شان پر از رسوب سبز رنگ و خوردگی شدید است و همه آن‌ها از ضد یخ سبز یا مخلوط سبز و قرمز استفاده کرده‌اند.

تجربه موفق استفاده مداوم از کولانت روغنی کاسپین

در مقابل، رانندگانی که از ابتدا فقط کولانت قرمز یا صورتی کاسپین (یا برندهای مشابه آلی) استفاده کرده‌اند، معمولاً تا ۲۰۰–۲۵۰ هزار کیلومتر هیچ مشکلی در سیستم خنک‌کاری ندارند. گزارش‌های متعددی از تاکسی‌های سمند EF7 و دنا پلاس وجود دارد که با تعویض هر ۴–۵ سال یک‌بار کولانت کاسپین، تا ۴۰۰ هزار کیلومتر بدون تعویض رادیاتور، واترپمپ یا ترموستات کار کرده‌اند.

رنگ مایع حتی بعد از ۵ سال همچنان شفاف و قرمز است، در حالی که ضد یخ سبز بعد از دو سال کاملاً قهوه‌ای و کدر می‌شود. یکی از رانندگان خط تهران–مشهد با پژو پارس TU5 گزارش داد که بعد از ۳۲۰ هزار کیلومتر، وقتی رادیاتور را باز کردند، داخل لوله‌ها کاملاً تمیز و بدون هیچ رسوبی بود و فقط کمی رنگ قرمز کم‌رنگ روی دیواره‌ها باقی مانده بود.

توصیه‌های عملی تعمیرکاران حرفه‌ای سیستم خنک‌کاری

امروزه تعمیرکاران متخصص سیستم خنک‌کاری در ایران سه قانون طلایی دارند: اول، هرگز ضد یخ سبز را با قرمز مخلوط نکنید، چون سیلیکات و کربوکسیلات با هم واکنش می‌دهند و ژل قهوه‌ای تولید می‌کنند که تمام مجراها را می‌بندد.

دوم، قبل از ریختن کولانت روغنی جدید، حتماً سیستم را با آب مقطر و شوینده مخصوص کاملاً شستشو دهید، چون باقی ماندن حتی ۱۰ درصد ضد یخ سبز قدیمی می‌تواند طول عمر کولانت جدید را به شدت کاهش دهد.

سوم، هرگز از آب شیر برای رقیق کردن کولانت استفاده نکنید، چون املاح کلسیم و منیزیم موجود در آب شهری با کربوکسیلات‌ها واکنش می‌دهند و رسوب کربوکسیلات کلسیم تشکیل می‌دهند که خاصیت ضد خورندگی را از بین می‌برد. کاسپین خودش کولانت آماده مصرف (۵۰/۵۰) هم تولید می‌کند که بهترین انتخاب برای کسانی است که دسترسی به آب مقطر خالص ندارند.

۱۰ پرسش متداول درباره ضد یخ کاسپین

ضد یخ کاسپین اسیدی است یا روغنی؟

خط فاصله مدل اصلی و پرفروش کاسپین (کولانت قرمز یا صورتی) کاملاً روغنی یعنی از نوع آلی (OAT) است و هیچ ربطی به ضد یخ‌های اسیدی قدیمی ندارد.

اگر ضد یخ کاسپین روغنی است، چرا روی دست لیز و چرب می‌ماند؟

خط فاصله این حس لیز بودن به دلیل افزودنی‌های پلیمری و کربوکسیلات‌های آلی است، نه وجود روغن معدنی. این مواد کاملاً در آب حل می‌شوند و هیچ اثری از روغن ندارند.

آیا می‌توانم ضد یخ سبز قدیمی را با کاسپین قرمز مخلوط کنم؟

خط فاصله به هیچ عنوان! مخلوط کردن ضد یخ سبز (IAT) با قرمز کاسپین (OAT) باعث تشکیل ژل قهوه‌ای و مسدود شدن مجاری رادیاتور و اواپراتور بخاری می‌شود.

ماشین من پراید یا پژو ۴۰۵ قدیمی است، کدام مدل کاسپین بهتر است؟

خط فاصله برای خودروهای قبل از سال ۱۳۸۵ که رادیاتور مسی-برنجی دارند، هم ضد یخ سبز کاسپین و هم قرمز قابل استفاده است، اما مدل قرمز طول عمر بیشتر و محافظت بهتری می‌دهد.

ضد یخ کاسپین قرمز تا چند سال یا چند کیلومتر جواب می‌دهد؟

خط فاصله مدل OAT قرمز کاسپین تا ۵ سال یا ۳۰۰٬۰۰۰ کیلومتر (هر کدام زودتر فرا برسد) نیازی به تعویض ندارد.

آیا کاسپین روغنی برای موتورهای آلومینیومی EF7 و TU5 ضرر دارد؟

خط فاصله خیر، برعکس! دقیقاً برای همین موتورهای آلومینیومی طراحی شده و بهترین محافظت را در برابر خوردگی حفره‌ای و کاویتاسیون دارد.

چرا بعضی تعمیرکارها می‌گویند کاسپین روغنی بد است و فقط سبز بریزید؟

خط فاصله این افراد معمولاً با تکنولوژی قدیمی آشنا هستند و از مشکلات مخلوط کردن ضد یخ سبز و قرمز در گذشته تجربه بدی دارند، اما خود کاسپین قرمز اگر درست استفاده شود هیچ مشکلی ندارد.