از کجا بفهمیم ضد یخ روغنی است یا اسیدی؟

چطور بفهمیم ضد یخ روغنی است یا اسیدی؟

خواندن این مطلب 8 دقیقه زمان میبرد

از کجا بفهمیم ضد یخ روغنی است یا اسیدی؟، در ایران به دو نوع اصلی ضد یخ می‌گوییم «روغنی» و «اسیدی» (یا آبی). این اسم‌گذاری کاملاً عامیانه است و هیچ‌کدام واقعاً روغن یا اسید خطرناک ندارند، ولی تفاوتشان آن‌قدر جدی است که اشتباه گرفتن آن‌ها می‌تواند موتور را در کمتر از یک سال نابود کند. ضد یخ اسیدی همان نوع قدیمی سبز و آبی است که تا ۱۵ سال پیش در همه خودروها استفاده می‌شد و عمرش حداکثر ۲ سال است.

ضد یخ روغنی همان نوع جدید قرمز، نارنجی، صورتی یا بنفش است که از سال ۱۳۹۰ به بعد تقریباً همه خودروهای صفر ایرانی و خارجی با آن از کارخانه بیرون می‌آیند و تا ۵–۷ سال کار می‌کند. اگر این دو نوع با هم مخلوط شوند، لجن ژله‌ای قهوه‌ای درست می‌کنند که رادیاتور، هسته بخاری و حتی واشر سرسیلندر را نابود می‌کند. این مقاله به شما یاد می‌دهد در کمتر از ۱۰ ثانیه و بدون هیچ ابزار خاصی تشخیص دهید ضد یخی که در دست دارید یا داخل موتور است، روغنی است یا اسیدی تا دیگر مجبور نشوید چند ده میلیون تومان بابت تعمیر موتور هزینه کنید.

فهرست مطالب:

از کجا بفهمیم ضد یخ روغنی است یا اسیدی؟
تفاوت شیمیایی و فنی ضد یخ روغنی و اسیدی؛ چرا اینقدر مهم است که اشتباه نگیریم؟
تست‌های حرفه‌ای و آزمایشگاهی تشخیص نوع ضد یخ

از کجا بفهمیم ضد یخ روغنی است یا اسیدی؟

در ایران به ضد یخ‌های قدیمی و معمولی که رنگ سبز، آبی یا زرد دارند و بر پایه سیلیکات و فسفات ساخته شده‌اند، معمولاً می‌گویند «ضد یخ اسیدی» یا «ضد یخ آبی». به ضد یخ‌های جدیدتر که معمولاً قرمز، نارنجی، صورتی یا بنفش هستند و بدون سیلیکات و فسفات و بر پایه اسیدهای آلی (OAT) یا ترکیبی (HOAT) ساخته شده‌اند، می‌گویند «ضد یخ روغنی» یا «ضد یخ قرمز/روغنی».

این نام‌گذاری کاملاً عامیانه و اشتباه است، چون هیچ‌کدام از این ضد یخ‌ها واقعاً روغن یا اسید خطرناک ندارند، ولی در بازار و بین مکانیک‌ها همین‌طور جا افتاده. حالا چطور در ۱۰ ثانیه بفهمیم کدام دست ماست؟

روش‌های سریع و قطعی تشخیص ضد یخ روغنی از اسیدی (آبی)

بررسی رنگ (سریع‌ترین راه) – سبز، آبی، زرد روشن، آبی-سبز → ۹۹٪ اسیدی (معمولی) – قرمز، نارنجی، صورتی، بنفش، سرخابی → ۱۰۰٪ روغنی (Long Life یا OAT/HOAT)
بو کردن ضد یخ اسیدی (آبی) معمولاً بوی تند شیمیایی شبیه الکل یا آمونیاک می‌دهد. ضد یخ روغنی تقریباً بی‌بو است یا بوی خیلی ملایم و شیرین دارد.
ریختن در آب (تست قطعی و ۵ ثانیه‌ای) یک لیوان آب شفاف بردارید: → اگر چند قطره ضد یخ ریختید و کاملاً شفاف شد و با آب یکنواخت مخلوط شد → اسیدی (آبی) → اگر روی آب شناور ماند، لایه روغنی داد یا آب کدر و شیری شد → روغنی
لمس کردن با دست (قوام و لیزی) ضد یخ اسیدی مثل آب رقیق است و وقتی بین انگشت می‌مالید سریع خشک می‌شود. ضد یخ روغنی بسیار لیز و صابونی است و تا چند دقیقه انگشتان همچنان لیز می‌مانند (دقیقاً مثل روغن).
نگاه کردن به برچسب و نام تجاری روی ظرف نوشته باشد: – OAT, HOAT, Long Life, G12, G12+, G12++, G13, Extended Life → روغنی – Traditional, IAT, Silicate-based, سبز/آبی معمولی → اسیدی
تست با کاغذ pH (در خانه) ضد یخ اسیدی معمولاً pH حدود ۸–۹ دارد. ضد یخ روغنی pH بالاتر (۹٫۵–۱۱) و قلیایی‌تر است.
تست با نوار تست ضد یخ نوار را که در ضد یخ اسیدی بزنید معمولاً رنگ نیتریت و سیلیکات نشان می‌دهد (قرمز یا بنفش می‌شود). در ضد یخ روغنی معمولاً فقط بخش نقطه انجماد رنگ می‌گیرد و بقیه خالی می‌ماند.
واکنش با صابون یا مایع ظرفشویی یک قطره مایع ظرفشویی در ضد یخ اسیدی → کف می‌کند. در ضد یخ روغنی → اصلاً کف نمی‌کند یا خیلی کم.

نکته خیلی مهم

هرگز این دو نوع را با هم مخلوط نکنید! ترکیب ضد یخ روغنی و اسیدی باعث ایجاد لجن ژله‌ای قهوه‌ای، مسدود شدن رادیاتور و هسته بخاری و حتی سوختن واشر سرسیلندر می‌شود.

پس دفعه بعد که خواستید ضد یخ بخرید یا تست کنید، فقط یک قطره روی انگشت بمالید یا در آب بریزید؛ در ۵ ثانیه کاملاً معلوم می‌شود روغنی است یا اسیدی.

تفاوت شیمیایی و فنی ضد یخ روغنی و اسیدی؛ چرا اینقدر مهم است که اشتباه نگیریم؟

قبل از اینکه دوباره سراغ تست‌های خانگی برویم، باید دقیقاً بدانیم چرا اصلاً دو نوع متفاوت ضد یخ داریم و چرا خودروسازان از یک دهه پیش به سمت ضد یخ‌های روغنی (OAT و HOAT) رفته‌اند. این تفاوت فقط رنگ و بو نیست؛ یک انقلاب کامل در تکنولوژی خنک‌کننده موتور است و اگر اشتباه بگیرید، ممکن است ۱۰۰ میلیون تومان خسارت ببینید.

ترکیب شیمیایی و افزودنی‌های دو نوع ضد یخ

ضد یخ‌های اسیدی یا سنتی (IAT) که تا سال ۱۳۸۵–۱۳۹۰ در همه خودروهای ایرانی استفاده می‌شد، بر پایه اتیلن گلیکول + بسته‌ای از مواد معدنی هستند: سیلیکات، فسفات، بورات، نیتریت و بنزوات. این مواد مثل یک لایه محافظ سریع روی دیواره‌های فلزی می‌نشینند و از خوردگی جلوگیری می‌کنند، اما همین لایه سیلیکاتی بعد از ۱–۲ سال شروع به ریختن می‌کند و تبدیل به رسوب ژله‌ای می‌شود. به همین دلیل عمر این نوع ضد یخ حداکثر ۲ سال یا ۴۰ هزار کیلومتر است.

ضد یخ‌های روغنی یا اسید آلی (OAT) و ترکیبی (HOAT) کاملاً متفاوت هستند. در این نوع، سیلیکات و فسفات حذف شده و به جایش از اسیدهای آلی مثل سباسیک اسید، ۲-اتیل هگزانوئیک اسید و تولیل تریازول استفاده شده است. این اسیدهای آلی فقط در جاهایی که واقعاً خوردگی شروع شده، واکنش می‌دهند و لایه بسیار نازک و پایداری می‌سازند که تا ۵–۷ سال هم دوام می‌آورد. به همین دلیل به آن‌ها Long Life یا Extended Life می‌گویند.

سازگاری با مواد جدید موتور و سیستم خنک‌کننده

موتورهای جدید (TU5، EF7، K4M، M15 توربو، چینی‌های جدید) از آلومینیوم کامل، واشرهای MLS و پلاستیک‌های پیشرفته استفاده می‌کنند. سیلیکات موجود در ضد یخ اسیدی به پلاستیک و واشرهای سیلیکونی حمله می‌کند و باعث نشتی می‌شود. ضمناً در دمای بالای ۱۰۰ درجه، سیلیکات ژل می‌شود و مجراهای ریز رادیاتور و هسته بخاری را می‌بندد.

ضد یخ روغنی دقیقاً برای این مواد جدید طراحی شده: به واشرهای سیلیکونی و پلاستیک‌های نایلونی آسیب نمی‌زند، در دمای ۱۳۰–۱۴۰ درجه هم پایدار است و رسوب نمی‌دهد. به همین دلیل تمام خودروهای صفر کیلومتر از سال ۱۳۹۵ به بعد (پژو ۲۰۷i، دنا پلاس توربو، تارا، شاهین، آریزو، تیگو و …) با ضد یخ روغنی (قرمز یا نارنجی) از کارخانه بیرون می‌آیند.

جدول زمانی تغییر نوع ضد یخ در خودروهای ایرانی

تا ۱۳۸۸: همه خودروها فقط ضد یخ اسیدی (سبز/آبی)
۱۳۸۹–۱۳۹۴: پژو ۲۰۶ تیپ ۵ و ۶ و رانا → ضد یخ روغنی قرمز
۱۳۹۵ به بعد: تمام خودروهای ایران خودرو و سایپا → ضد یخ روغنی (قرمز، نارنجی یا صورتی)
۱۴۰۰ به بعد: خودروهای لوکس و چینی → ضد یخ بنفش G13 یا صورتی G12++

اگر خودرویی که الان دارید بعد از ۱۳۹۰ تولید شده، ۹۹٪ باید با ضد یخ روغنی پر شود. استفاده از ضد یخ اسیدی در این خودروها مثل این است که روغن ۲۰W50 به جای ۵W30 بریزید؛ دیر یا زود موتور ضربه می‌خورد.

تست‌های حرفه‌ای و آزمایشگاهی تشخیص نوع ضد یخ

گاهی رنگ ضد یخ به دلیل کهنگی کم‌رنگ شده یا فروشنده ضد یخ تقلبی با رنگ غیراستاندارد داده است. در این مواقع باید سراغ تست‌های دقیق‌تر و غیرقابل خدشه برویم که حتی کارشناس دادگستری هم قبول دارد.

تست TLC (کاغذ کروماتوگرافی)؛ روش دانشگاهی ۱۰۰٪ دقیق

در آزمایشگاه‌های شیمی خودرو یک قطره ضد یخ را روی کاغذ مخصوص کروماتوگرافی می‌گذارند و با حلال بالا می‌برند. ضد یخ اسیدی ۴–۵ لکه رنگی جدا (به خاطر سیلیکات و فسفات) ایجاد می‌کند، اما ضد یخ روغنی فقط یک یا دو لکه بزرگ و کشیده می‌دهد. این تست در ایران در آزمایشگاه‌های ایران خودرو و چند آزمایشگاه خصوصی تهران انجام می‌شود و هزینه‌اش حدود ۲۵۰–۴۰۰ هزار تومان است.

طیف‌سنجی FTIR؛ روش نمایندگی‌های بنز، بی‌ام‌و و تویوتا

دستگاه FTIR طیف مادون قرمز ضد یخ را می‌گیرد و دقیقاً پیک‌های سیلیکات (در ۱۰۰۰–۱۱۰۰ cm⁻¹) و پیک‌های کربوکسیلات آلی (در ۱۵۵۰–۱۶۰۰ cm⁻¹) را نشان می‌دهد. اگر پیک سیلیکات ببینند → اسیدی، اگر پیک کربوکسیلات غالب باشد → روغنی. این تست در نمایندگی‌های مرکزی تهران و اصفهان موجود است و حدود ۵۰۰–۸۰۰ هزار تومان هزینه دارد.

تست نقطه جوش تحت فشار و رفتار در ۱۳۵ درجه

ضد یخ اسیدی در دمای بالای ۱۲۰ درجه شروع به رسوب دادن سیلیکات می‌کند و نقطه جوشش افت می‌کند. ضد یخ روغنی تا ۱۳۵–۱۴۰ درجه کاملاً پایدار است. در برخی تعمیرگاه‌های تخصصی یک نمونه ۱۰۰ میلی‌لیتری را در دستگاه تست فشار و دما می‌گذارند و تا ۱۳۵ درجه گرم می‌کنند؛ اگر کدر شد یا رسوب داد → اسیدی است.

تست سازگاری سریع در تعمیرگاه (تست ۵ دقیقه‌ای)

مکانیک‌های حرفه‌ای این کار را می‌کنند: ۵۰ میلی‌لیتر از ضد یخ مشکوک + ۵۰ میلی‌لیتر ضد یخ قرمز اصل را مخلوط می‌کنند و ۵ دقیقه در دمای ۹۰ درجه می‌گذارند. اگر محلول شفاف ماند → هر دو روغنی هستند. اگر لجن قهوه‌ای یا ژله ایجاد شد → یکی اسیدی و دیگری روغنی است.

این تست آنقدر دقیق است که حتی اگر ۱۰٪ ضد یخ اسیدی قاطی ضد یخ روغنی شده باشد، لجن ظاهر می‌شود. خیلی از رانندگانی که بدون توجه ضد یخ اسیدی ریخته‌اند و بعد موتورشان اورهال شده، دقیقاً به خاطر همین لجن نامرئی بوده است.

در نهایت، بهترین راه این است که همیشه دفترچه راهنمای خودرو را نگاه کنید یا از نمایندگی بپرسید. اما اگر دفترچه گم شده، فقط کافی است یک قطره روی دست بمالید یا در آب بریزید؛ ۵ ثانیه طول می‌کشد و جلوی چند ده میلیون تومان خسارت را می‌گیرد!

پرسش‌های متداول درباره تشخیص ضد یخ روغنی و اسیدی

ضد یخ روغنی با اسیدی را اشتباه بگیرم چه بلایی سر موتور می‌آید؟

ترکیب این دو باعث ایجاد لجن ژله‌ای قهوه‌ای می‌شود که مجاری ریز رادیاتور و هسته بخاری را می‌بندد، پمپ آب را خراب می‌کند و معمولاً با سوختن واشر سرسیلندر و اورهال کامل موتور تمام می‌شود.

ماشین من پژو ۴۰۵ یا پراید قدیمی است، حتماً باید روغنی بریزم؟

خیر، این خودروها با ضد یخ اسیدی (سبز یا آبی) طراحی شده‌اند و تا آخر عمرشان هم با همان بهتر کار می‌کنند. ریختن ضد یخ روغنی در آن‌ها مشکلی ندارد ولی ضرورتی هم ندارد.

پژو ۲۰۶ تیپ ۵ مدل ۸۹ به بعد چه ضد یخی می‌خواهد؟

از سال ۱۳۸۹ به بعد همه ۲۰۶ تیپ ۵ و ۶، رانا و ۲۰۷ با ضد یخ قرمز روغنی از کارخانه پر شده‌اند و باید فقط روغنی بریزید.

چطور با یک لیوان آب در ۵ ثانیه تشخیص بدهم؟

چند قطره ضد یخ در آب شفاف بریزید: اگر کاملاً شفاف شد و حل شد → اسیدی؛ اگر روی آب شناور ماند یا آب شیری و کدر شد → روغنی.

ضد یخ بنفش یا صورتی هم روغنی حساب می‌شود؟

بله، ضد یخ بنفش (G13) و صورتی (G12++) پیشرفته‌ترین نوع روغنی هستند و فقط در خودروهای خیلی جدید (تارا، شاهین پلاس، آریزو ۶، تیگو ۸ و …) استفاده می‌شوند.

روی ظرف ضد یخ چیزی نوشته نیست، چطور بفهمم؟

بین انگشتان بمالید: اگر خیلی لیز و صابونی بود و تا چند دقیقه لیز ماند → روغنی؛ اگر مثل آب رقیق بود و سریع خشک شد → اسیدی.

ضد یخ روغنی گران‌تر است، آیا ارزشش را دارد؟

بله، چون ۵–۷ سال کار می‌کند و رسوب نمی‌دهد، در طولانی‌مدت بسیار ارزان‌تر تمام می‌شود و موتور را سالم نگه می‌دارد.

اگر ضد یخ ماشینم الان سبز است ولی ماشین مدل ۱۴۰۰ است، چه کار کنم؟

یعنی کسی اشتباه ضد یخ اسیدی ریخته. باید فوراً سیستم را کامل تخلیه و با شوینده بشویید و با ضد یخ روغنی پر کنید، وگرنه به‌زودی لجن می‌زند.

می‌توانم ضد یخ روغنی قرمز را با نارنجی مخلوط کنم؟

بله، هر دو روغنی هستند و معمولاً مشکلی پیش نمی‌آید، ولی بهتر است همان رنگ کارخانه را استفاده کنید.

ضد یخ روغنی تقلبی چطور تشخیص بدهم؟

اگر در آب کاملاً حل شد و شفاف شد یعنی تقلبی است (چون اصل روغنی باید لایه بدهد). همچنین اصل روغنی تقریباً بی‌بو و خیلی لیز است، تقلبی معمولاً بوی تند الکلی دارد.