آیا لاستیک تاریخ انقضا دارد؟

عوامل محیطی و شرایط نگهداری؛ قاتلان خاموش عمر لاستیک

فرآیند فرسودگی لاستیک خودرو، تنها به میزان کارکرد و کیلومترهای طی شده محدود نمی‌شود. حتی اگر یک لاستیک برای مدت طولانی بدون استفاده باقی بماند، مجموعه‌ای از عوامل محیطی و شرایط نگهداری نامناسب می‌توانند به طور قابل توجهی روند پیری آن را تسریع کرده و از عمر مفید آن بکاهند.

این “قاتلان خاموش” به تدریج ساختار شیمیایی و فیزیکی لاستیک را تخریب می‌کنند و می‌توانند ایمنی آن را، حتی پیش از رسیدن به تاریخ انقضای اسمی پنج ساله، به مخاطره بیندازند.

آگاهی از این عوامل و تلاش برای کنترل آن‌ها، به حفظ کیفیت و افزایش طول عمر لاستیک کمک شایانی می‌کند. بی‌توجهی به این موارد می‌تواند منجر به نیاز به تعویض زودهنگام و تحمیل هزینه‌های اضافی شود.

تابش نور خورشید و اشعه فرابنفش (UV): دشمن اصلی لاستیک

یکی از مخرب‌ترین عوامل محیطی برای لاستیک، قرار گرفتن طولانی مدت در معرض تابش مستقیم نور خورشید و به‌ویژه اشعه فرابنفش (UV) موجود در آن است.

• تخریب ترکیبات پلیمری: اشعه UV به مرور زمان باعث شکسته شدن زنجیره‌های پلیمری در ترکیبات لاستیک می‌شود. این فرآیند که به “اکسیداسیون نوری” معروف است، منجر به از دست رفتن انعطاف‌پذیری و خاصیت ارتجاعی لاستیک می‌گردد.
• ایجاد ترک‌های ریز و خشک شدن: نتیجه مستقیم این تخریب، خشک و شکننده شدن سطح لاستیک و ظهور ترک‌های ریز، به‌ویژه در دیواره‌های جانبی است. این ترک‌ها، که گاهی به سختی قابل مشاهده‌اند، می‌توانند نقاط ضعف ساختاری ایجاد کرده و احتمال ترکیدگی ناگهانی را افزایش دهند. پارک کردن طولانی مدت خودرو در فضای باز و زیر نور مستقیم آفتاب، این فرآیند را به شدت تسریع می‌کند.

دماهای حدی و نوسانات دمایی: از انقباض تا انبساط

لاستیک‌ها برای عملکرد در محدوده دمایی خاصی طراحی شده‌اند و قرار گرفتن در معرض دماهای بسیار بالا یا بسیار پایین، و همچنین نوسانات دمایی شدید، می‌تواند به آن‌ها آسیب برساند.

• تأثیر گرمای شدید: گرمای بیش از حد، مانند پارک کردن خودرو روی آسفالت داغ در تابستان یا نزدیکی به منابع حرارتی، می‌تواند فرآیند فرسودگی شیمیایی لاستیک را تسریع کند و باعث نرم شدن بیش از حد و تغییر در خواص آن شود. همچنین، فشار باد داخل لاستیک در اثر گرما افزایش یافته و می‌تواند فشار مضاعفی بر ساختار آن وارد کند.
• شکنندگی لاستیک در سرمای شدید: در دماهای بسیار پایین، لاستیک‌ها سفت و شکننده می‌شوند و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهند. این امر می‌تواند منجر به ترک خوردن، به‌ویژه در هنگام حرکت یا تحمل بار شود.
• چرخه‌های مکرر انجماد و ذوب: نوسانات دمایی مکرر، به‌خصوص چرخه‌های یخ‌زدگی و ذوب شدن آب در ترک‌های ریز احتمالی، می‌تواند باعث بزرگتر شدن این ترک‌ها و نفوذ رطوبت به لایه‌های داخلی لاستیک شود.

رطوبت، آب و مواد شیمیایی: خوردگی از درون و بیرون

رطوبت و تماس با برخی مواد شیمیایی نیز می‌تواند به فرسودگی لاستیک کمک کند.

• تأثیر رطوبت طولانی مدت: قرار گرفتن طولانی مدت در محیط‌های بسیار مرطوب یا تماس مداوم با آب (مثلاً پارک کردن در گودال آب) می‌تواند به مرور زمان بر ساختار لاستیک تأثیر گذاشته و حتی احتمال خوردگی سیم‌های فولادی تقویتی داخل آن را (در صورت نفوذ آب از طریق بریدگی‌ها) افزایش دهد.
• تماس با مواد شیمیایی خورنده: روغن‌ها، بنزین، گریس، حلال‌های شیمیایی و حتی برخی پاک‌کننده‌های قوی، در صورت تماس با لاستیک می‌توانند باعث تجزیه و تخریب ترکیبات آن شوند. بنابراین، باید از ریختن این مواد روی لاستیک‌ها و پارک کردن خودرو در مکان‌های آلوده به این مواد خودداری کرد.

نحوه انبارداری و عدم استفاده طولانی مدت: وقتی لاستیک “می‌خوابد”

شرایط نگهداری لاستیک‌های زاپاس یا لاستیک‌هایی که برای مدتی از خودرو جدا شده‌اند، و همچنین عدم استفاده طولانی مدت از خودرو، نیز بر عمر لاستیک تأثیرگذار است.

• اهمیت انبارداری صحیح: لاستیک‌ها باید در مکانی خشک، خنک، تاریک (دور از نور مستقیم خورشید و منابع UV) و دور از موتورهای الکتریکی (که ازن تولید می‌کنند) نگهداری شوند. بهتر است لاستیک‌ها به صورت ایستاده قرار گیرند و هر چند وقت یکبار چرخانده شوند تا از تغییر شکل دائمی در یک نقطه جلوگیری شود. قرار دادن اشیاء سنگین روی لاستیک‌های انباری نیز توصیه نمی‌شود.
• تأثیر عدم تحرک طولانی مدت: لاستیک‌هایی که برای مدت بسیار طولانی (مثلاً چندین ماه یا سال) بدون حرکت باقی می‌مانند، چه روی خودروی پارک شده و چه در انبار، ممکن است دچار پدیده‌ای به نام “خشک زدگی موضعی” یا “تخت شدن” (Flat Spotting) شوند و انعطاف‌پذیری خود را در برخی نقاط از دست بدهند.

رانندگی با لاستیک تاریخ گذشته: ریسک‌هایی که نباید نادیده گرفت

استفاده از لاستیک‌هایی که از تاریخ انقضای پیشنهادی آن‌ها (معمولاً ۵ سال پس از تاریخ تولید) گذشته است، حتی اگر آج آن‌ها سالم به نظر برسد و ظاهری بدون عیب و نقص داشته باشند، مجموعه‌ای از خطرات جدی را برای ایمنی خودرو و سرنشینان آن به همراه دارد.

فرآیند فرسودگی شیمیایی و ساختاری لاستیک، یک پدیده تدریجی و اغلب پنهان از چشم است که می‌تواند عملکرد حیاتی این جزء مهم خودرو را در شرایط بحرانی به شدت تحت تأثیر قرار دهد. نادیده گرفتن تاریخ انقضا و ادامه استفاده از لاستیک‌های فرسوده، در واقع بازی با ایمنی و پذیرش ریسک‌های غیرضروری است که می‌تواند پیامدهای ناگواری داشته باشد.

کاهش چشمگیر چسبندگی و عملکرد در شرایط بحرانی

یکی از اولین و مهم‌ترین پیامدهای فرسودگی لاستیک، کاهش خاصیت چسبندگی آن به سطح جاده است. این امر به‌ویژه در شرایط نامساعد جوی یا مانورهای ناگهانی، خود را نشان می‌دهد.

• افزایش فاصله ترمزگیری: لاستیک‌های کهنه و فرسوده، به دلیل سخت شدن و از دست دادن انعطاف‌پذیری ترکیبات خود، نمی‌توانند به خوبی با ناهمواری‌های سطح جاده درگیر شوند. این موضوع منجر به افزایش قابل توجه فاصله ترمزگیری، به‌خصوص در سطوح خیس، برفی یا یخی می‌شود و می‌تواند تفاوت بین یک توقف ایمن و یک برخورد خطرناک را رقم بزند.
• کاهش توانایی فرمان‌پذیری و کنترل خودرو: چسبندگی کمتر لاستیک به معنای کاهش توانایی خودرو در حفظ مسیر و پایداری در پیچ‌ها است. در پیچ‌های تند یا هنگام تغییر مسیر ناگهانی، لاستیک‌های فرسوده ممکن است دچار لغزش شده و کنترل خودرو از دست راننده خارج شود.

افزایش احتمال ترکیدگی ناگهانی (Blowout) و جدا شدن لایه‌ها (Tread Separation)

با گذشت زمان و تحت تأثیر عوامل محیطی، ساختار داخلی لاستیک تضعیف شده و احتمال بروز نقص‌های فاجعه‌بار افزایش می‌یابد.

• ضعف ساختاری ناشی از تجزیه ترکیبات لاستیک: همانطور که پیشتر اشاره شد، عوامل محیطی مانند نور خورشید، گرما و ازن باعث تجزیه ترکی degrés پلیمری لاستیک می‌شوند. این امر منجر به کاهش استحکام کششی و مقاومت پارگی لاستیک می‌گردد.
• خطرات ترکیدگی در سرعت‌های بالا: لاستیک‌های فرسوده تحمل کمتری در برابر فشارهای ناشی از سرعت بالا، بار زیاد یا برخورد با موانع جاده‌ای دارند. یک ترکیدگی ناگهانی (Blowout) در سرعت‌های بالا می‌تواند منجر به از دست رفتن آنی کنترل خودرو و بروز تصادفات بسیار شدید شود. همچنین، جدا شدن لایه‌های آج از بدنه لاستیک (Tread Separation) نیز یکی دیگر از خطرات مرتبط با لاستیک‌های کهنه است.

تأثیر بر پایداری و راحتی سرنشینان خودرو

لاستیک‌های فرسوده نه تنها ایمنی را به خطر می‌اندازند، بلکه بر کیفیت سواری و راحتی سرنشینان نیز تأثیر منفی می‌گذارند.

• ارتعاشات غیرعادی و انتقال بیشتر ضربات: لاستیک‌هایی که انعطاف‌پذیری خود را از دست داده‌اند، نمی‌توانند به خوبی ضربات ناشی از ناهمواری‌های سطح جاده را جذب کنند. این امر منجر به انتقال بیشتر لرزش‌ها و ضربات به سیستم تعلیق و اتاق خودرو شده و سواری خشک‌تر و ناراحت‌تری را برای سرنشینان به همراه دارد.
• تأثیر منفی بر عملکرد سیستم تعلیق: لاستیک‌ها اولین جزء از سیستم تعلیق هستند که با جاده در تماس‌اند. فرسودگی آن‌ها می‌تواند فشار بیشتری بر سایر اجزای سیستم تعلیق وارد کرده و استهلاک آن‌ها را نیز تسریع کند.

مسئولیت‌های قانونی و پوشش بیمه‌ای در سوانح

استفاده از لاستیک‌های تاریخ مصرف گذشته می‌تواند در صورت بروز تصادف، پیامدهای قانونی و بیمه‌ای نیز برای مالک خودرو داشته باشد.

• احتمال مقصر شناخته شدن: در بررسی سوانح رانندگی، اگر کارشناسان تشخیص دهند که نقص فنی لاستیک ناشی از فرسودگی و گذشتن از تاریخ انقضا، در وقوع یا شدت حادثه مؤثر بوده است، ممکن است بخشی از مسئولیت حادثه متوجه مالک خودرو شود.
• محدودیت‌های احتمالی در پوشش‌های بیمه‌ای: برخی شرکت‌های بیمه ممکن است در شرایط خاص، پوشش خسارات ناشی از حوادثی را که مستقیماً به دلیل استفاده از لاستیک‌های فرسوده و ناایمن رخ داده، محدود کرده یا از پرداخت آن خودداری کنند.

فریب ظاهر سالم: خطری که دیده نمی‌شود

بسیاری از رانندگان تنها زمانی به فکر تعویض لاستیک می‌افتند که آج آن به وضوح ساییده شده باشد. اما خط اصلی لاستیک‌های تاریخ گذشته، فرسودگی داخلی و شیمیایی آن‌هاست که ممکن است هیچ نشانه ظاهری واضحی نداشته باشد.

یک لاستیک می‌تواند آج مناسبی داشته باشد اما به دلیل گذشت زمان، ساختار آن از درون تضعیف شده و آماده بروز یک نقص ناگهانی باشد. بنابراین، اتکای صرف به ظاهر لاستیک و نادیده گرفتن تاریخ تولید، یک اشتباه خطرناک است.

توجه به تاریخ انقضای لاستیک و تعویض به موقع آن، یک سرمایه‌گذاری ضروری برای حفظ ایمنی خود، سرنشینان و سایر کاربران راه است.

پرسش و پاسخ‌های متداول درباره تاریخ انقضای لاستیک خودرو

• آیا واقعاً لاستیک خودرو تاریخ انقضا دارد؟

بله، لاستیک‌ها دارای تاریخ انقضای توصیه شده هستند. با گذشت زمان، حتی بدون استفاده، ساختار شیمیایی لاستیک دچار فرسودگی شده و خواص ایمنی آن کاهش می‌یابد.

• تاریخ انقضای لاستیک معمولاً چند سال پس از تولید است؟

به طور کلی، تاریخ انقضای لاستیک حدود ۵ سال پس از تاریخ تولید آن در نظر گرفته می‌شود.

• چگونه می‌توان تاریخ تولید یک لاستیک را تشخیص داد؟

روی دیواره جانبی لاستیک، یک کد چهار رقمی (معمولاً بخشی از کد DOT) وجود دارد. دو رقم اول این کد نشان‌دهنده هفته تولید و دو رقم دوم سال تولید است.